فقه و مبانی حقوقی: عقل، پشتوانه اعتبار احکام شرعی

توضیح

بنابراین، وقتی خطابی از شارع نرسیده باشد وجوب‌ چه معنایی خواهد داشت؟»1 غزالی در ادامه به دو دلیل معتزله بر وجوب‌ شکر منعم می‌پردازد و می‌گوید: «آنان در این مورد دو شبهه دارند[مقصود آن‌ است که دو دلیل بر اثبات دارند]:یکی آن که‌ می‌گویند عاقلان بر حسن شکر و قبح کفر اتفاق نظر دارند و هیچ راهی برای انکار این‌ حقیقت وجود ندارد... اثبات منبع بودن عقل برای استنباط احکام یا تشریع احکام کجا؟ جالب توجه آن‌که در منابع شیعه نیز عقل به‌ عنوان یکی از ادله‌ای که پیروی از اوامر شرع یا اتباع از اوامر و روایات صادر از معصومان را لازم‌ می‌کند مطرح شده است؛برای نمونه،محقق در معتبر چنین می‌آورد: «قواعد عقلی و شواهد نقلی بدین حکم‌ می‌کند که کاملترین وسیله و دستاویز و مهمترین پایبندی،بکارگیری دو قوه نظر و عمل است تا با یکی سعادت معاد به چنگ‌ آید و با آن دیگری عقاید در برابر راه‌یافتن‌ وجوه فساد پاس داشته شود. چون پذیرندهء فرمان نبود فرمان ضایع‌ بود،چنان بود که گویی با مردگان خطاب‌ کنند که برخیزید!»1 از دیدگاه نگارنده،به هرترتیب،هنگامی که‌ از تشخیص کلی عقل مبنی بر وجود مصالحی در ماموریه و مفاسدی در منهی عنه سخن به میان‌ می‌آید و زمانی که بحث ابتنای احکام شرع بر مصالح و مفاسد مطرح می‌شود این امر تنها تأثیری که دارد،و البته بررسی آن به حوزه فلسفه‌ فقه مربوط می‌گردد،این است که احکام شرع به‌ رغم آن‌که اعتبارهایی از سوی شارع هستند اعتبارهایی بی‌پایه و بی‌دلیل نیستند و در واقعیت خود اعتبارهایی سرچشمه گرفته از مصالح و مفاسدند.
واژه‌های کلیدی: عقل، شرع، فقه، حکم، شکر منعم، حق، اعتبار.