ماهیت حقوقی قراردادهای رحم جایگزین

توضیح

ناباروری یکی از مشکلات خانواده‌ها در اقصی ‌نقاط گیتی است. یک راه حل برای این معضل استفاده از رحم جایگزین است. امروزه در اثر پیشرفت علم طب، حرف پزشکی و وابسته در امر تولید مثل، شیوه‌های متعددی را ایجاد و با استمداد از این طرق، اقدام به تولید‌مثل از طریق آزمایشگاه نموده‌اند. مع‌الوصف، علی‌رغم ‏این پیشرفت هنوز طب تولید‌ مثل قادر نیست برای رشد جنین محیط مناسب‌تری از رحم در نظر ‏بگیرد و به همین دلیل یکی از دستاوردهای مهم در زمینة روش‌های کمک باروری، استفاده از رحم ‏جایگزین است.‏ این روش یکی از روش‌های کمک باروری در تولید مثل با روش IVF[i] است. استفاده از این روش محدود به زنان فاقد رحم نیست و در موارد متعددی کاربرد دارد. ابهام در ماهیت قرارداد رحم جایگزین یکی از موانع اجرای این قرارداد است؛ در نتیجه تشخیص ماهیت این قرارداد دارای اهمیت زاید‌‌الوصفی است. این پدیده مانند هر امر نوظهور دیگری که در جامعه حادث می‌شود توجه و تدقیق علوم مختلف از جمله فقه و حقوق را به خود ‏جلب نموده است. در مورد ماهیت این قرارداد هیچ نص قانونی وجود ندارد، فلذا برای تعیین ماهیت این قرارداد باید به اصول کلی حقوقی و منابع فقهی در شناسایی نوع و ماهیت اعمال حقوقی مراجعه کرد. قرارداد رحم جایگزین مشتمل بر سه طرف است، مرد و زنی که به عنوان زوجین نابارور مادر جانشین را به خدمت گرفته‌اند، و مادرِ جانشین که تراضی می‌کند تا از طریق باروری طبی و با جنین زوجین حامله شود. به طور معمول مادر جانشین در قبال مبلغی پول می‌پذیرد تا جنین را حمل نموده و بعد از زایمان به زوجین تحویل دهد. زوجین نابارور توافق می‌کنند تا علاوه بر مخارج پزشکی و امثال‌ذلک مبلغی را به مادر جانشین تأدیه نمایند. به علاوه زوجین نابارور به موجب قرارداد، متقبّل حضانت طفل نیز می‌شوند. شروط دیگری که ممکن است در قرارداد رحم جایگزین لحاظ شود عبارت است از: تعهد مادرِجانشین مبنی بر عدم ادعای رابطة خویشاوندی با طفل، اشتراط شروطی از قبیل ترک استعمال مواد دخانی و مخدر، عدم مصرف مشروبات الکلی، عدم استفاده از بعضی اغذیه و یا حتی عدم مجامعت با زوج خویش در دوران حاملگی. به نظر می‌رسد ماهیت این قرارداد در قالب عقود معین، مانند اجاره، عاریه، جعاله و امثال‌ذلک نمی‌گنجد و بر اساس مادة 10 قانون مدنی می‌تواند مقبول واقع شود. مع‌الوصف همة آثار قرارداد بر اساس ارادة طرفین نمی‌تواند تعیین شود و برخی آثار قهری بر آن مترتب می‌شود. مهم‌ترین اثر، قرابت و نسب حاصل از قرارداد است که به‌صورت قهری و غیر ارادی حاصل می‌شود. در این وجیزه با نگاهی مقارنه‌ای به مقایسه این قرارداد با عقود دیگر پرداخته و ماهیت آن تبیین و قالب حقوقی مناسب برای این قرارداد ارائه شده است.
واژه‌های کلیدی: اجاره، صلح، جعاله، قراردادکار، قرارداد رحم جایگزین، عقد غیر معین