مشکل تحدید عقل و آزادى در نهضت روشنگرى

توضیح

نوشتار پیش رو، ابتدا توسط مترجم محترم در اختیار جناب آقاى دکتر سعید زیبا کلام قرار گرفته است و ایشان نیز پس از مطالعه و ارائه برخى نظرات خویش در پایان مقاله، آن را جهت اظهارنظر به جناب آقاى ملکیان ارائه کرده‏اند. نظرات دکتر زیباکلام در همین شماره و در پایان مقاله، تحت عنوان «ضمیمه‏» خواهد آمد و پاسخ جناب آقاى ملکیان به این نظرات، انشاءالله در شماره بعد نقدونظر به محضر خوانندگان ارجمند عرضه خواهد شد. مساله و زمینه آن. در مواجهه با ضرورت ارائه ویژگیهاى عمده نهضت روشنگرى تنها شمار اندکى از اهل علم توانسته‏اند از استناد به سرآغاز مقاله کانت‏به نام «پاسخ به سؤال: روشنگرى چیست؟»، که در سال 1784 نگاشته شده، پرهیز کنند:
روشنگرى خروج انسان از صغارت خودساخته اوست. صغارت، ناتوانى انسان در استفاده از فهم خود بدون هدایت دیگرى است. صغارت اگر به جاى عدم فهم، از فقدان عزم و شجاعت استفاده از فهم خود بدون هدایت دیگرى ناشى شود، در آن صورت خودساخته است. بنابراین شعار روشنگرى این است: Sapere aude! «شجاعت استفاده از فهم خود را داشته باش!»
مورخانى که در پى راهى مناسب براى دستیابى به روح عصر روشنگرى هستند، به این نوشته استناد کرده‏اند و فلاسفه‏اى که به احیاى پایبندى به آرمانهاى روشنگرى امید بسته‏اند به آن متوسل شده‏اند و منتقدان اجتماعى عصر حاضر که ظاهرا به اندکى مشروعیت تاریخى نیازمندند گاه‏گاه خود را زیر این عبا پنهان کرده‏اند. مقاله مذکور که از نظر سبک نگارش از کارهاى نسبتا پرشور کانت است، قربانى وفقیت‏خود شده است. این مقاله بیش از آن‏که مورد تحلیل قرار گیرد طرف اشاره بوده است; و هیچ بعید نیست که در حال پیوستن به آن دسته از متون بداقبالى باشد که به‏کرات مورد اشاره قرار مى‏گیرند، اما بندرت خوانده مى‏شوند. اما دست‏کم یک مورخ منکر این شده است که مقاله حتى ارزش خواندن داشته باشد. فرانکو ونتورى معتقد است که «تفسیرى فلسفى از نهضت روشنگرى آلمان‏» بر شناخت روشنگرى اروپا «از کانت تا کاسیرر و بعد از آن‏» غالب بوده است و در نتیجه ابعاد سیاسى نهضت روشنگرى از دید مورخان پنهان مانده است.