مقاومت و مشروعیت تأملی در حق تمرد بر دولت و در دولت

توضیح

به اعتقاد شیعه در عصر حضور، «عصمت» از شرایط امامت و رهبری است لذا حاکم غیر معصوم با هر عملکردی جائر تلقی شده و دخالتش در مسایل حکومتی ناروا و غصب است و در عصر غیبت نیز حاکمی که از سوی «امام اصل» مأذون نباشد جائر و غیر مشروع است.
بر این اساس دستگاه حاکمه غیر مشروع حق فرمانروایی نداشته و شهروندان در دو مرحله «انکار و امتناع» از قبول فرمانروایی او و «مبارزه و قیام» حق تمرد خواهند داشت. اما در صورت مشروعیت حکومت؛ در دوره امامت معصوم با توجه به ویژگی عصمت و منتفی بودن خطا و اشتباه یا گناه و انحراف، تمرد در برابر حاکم اسلامی قابل توجیه نمی باشد.
در دوره غیبت، اطاعت از فرمانروا پیوسته در محدوده اذن الهی مشروع بوده، هنگامی که حاکم از موازین شرع انحراف پیدا می کند، تمرد از فرمان او و حتی اقدام برای بر کناری اش کاملاً موجه می باشد و تشخیص آن بر عهده کسانی است که ازیک سو بر مبانی حقوق اسلامی مسلط بوده و از سوی دیگر بر مقتضیات زمان اشراف داشته باشند.
محقق در این مقاله ضمن تبیین مباحث فوق امکان تمرد در مبانی مختلف «الزام سیاسی» را مورد کنکاش قرار داده، نهضت امام حسین(ع) را به عنوان نمونه ای از قیام در برابر حاکم جور طبق وظیفه امر به معروف و نهی از منکر به خوبی تحلیل می کند و با عنایت ویژه به شرایط «عدم ضرر» و «زمینه موفقیت» در باب امر به معروف و نهی از منکر در فقه شیعه، به نقد و بررسی آن با توجه به سیره امام حسین(ع) می پردازد.