مقایسه تطبیقی مفهوم حق در مکتب پوزیتیویسم حقوقی و مکتب حقوقی اسلام

توضیح

گسترش روزافزون تجربه­گرایی، علوم اجتماعی از جمله حقوق را نیز متأثر ساخته و مکتب پوزیتیویسم حقوقی را پدید آورده است. بر اساس پوزیتیویسم حقوقی کلیه مفاهیم اعم از حقوق و تکالیف قانونی الزاماً باید از فیلتر تحقیق­پذیری عبور داده شوند. این اندیشه می­خواهد از حقوق، علمی همانند علوم طبیعی بسازد و در مقابل مکاتب حقوقی الهی ریشه در وحی داشته و مبانی معرفت شناختی کاملاً متفاوتی دارند. محوری­ترین مفهوم در حال تغییر و تحول در عالم حقوق مفهوم «حق» است. این نوشتار می­کوشد به روش توصیفی و تحلیلی به مقایسه تطبیقی مفهوم حق در دو مکتب پوزیتیویسم حقوقی و مکتب حقوقی اسلام بپردازد. به نظر می‌رسد پوزیتیویسم حقوقی و اسلام در محورهای منشأ و خاستگاه حق، نسبت حق با ارزش‌های اخلاقی و فراقانونی و گستره و مصادیق حق تفاوت‌های جدی و بعضاً متعارضی در خصوص مفهوم مذکور وجود دارد. در پوزیتیویسم حق، در واقع همان قانون موضوعه است، ولی در اسلام قانون موضوعه باید بر اساس حق باشد. پوزیتیویست­ها قائل به تفکیک ارزش­های اخلاقی از قوانین بوده، ولی در اسلام قوانین اعتبار خود را از ارزش­های اخلاقی بر مبنای شرع می­گیرند و گستره حق­ها در رویکرد اسلامی گسترده‌تر از رویکرد پوزیتیویستی است و شامل حق‌های معنوی و الهی نیز می­شوند.
واژه ای کلیدی: مفهوم حق، پوزیتیویسم حقوقی، مکتب حقوقی اسلام، خاستگاه حق، اخلاق.