موضوع‏ شناسی و موضوع ‏سازی فقهی با تاکید بر حوزه سیاست و اجتماع

توضیح

فهم احکام الهی و عمل به آن، علاوه بر اجتهاد در منابع دینی، به «موضوع‌شناسی» هم نیاز دارد؛ تا آنجا که از موضوع‌شناسی به عنوان مکمّل و متمّم اجتهاد یاد کرده‏اند. این امر، بیانگر اهمیت ویژه موضوع‌شناسی ـ به‌خصوص در حوزه‏های اجتماعی و سیاسی ـ و لزوم بحث و گفتگوی بیشتر، درباره آن است. بر اساس یک پیشنهاد، تمامی مباحث موضوع‌شناسی در قالب سه بخش «چرایی، چیستی و چگونگی» قابل تنظیم و ساماندهی است؛ چرا که این مباحث، یا ناظر به ضرورت شناخت موضوعات (چرایی) است، یا ماهیت موضوعات (چیستی) را تبیین می‌کند و یا به بررسی نحوه شناخت (چگونگی) آنها می‌پردازد. همچنین برای ارتقای این بحث باید تلاش نمود تا دریچه‏ای از سمت «موضوع‌شناسی» به سوی «موضوع‌سازی» باز کرد و بحث ساخت و ایجاد موضوعات جدید را در دستور کار قرار داد. در بسیاری از موارد، موضوع‏شناسی با گونه‏ای از انفعال و اکتفا به وضع موجود همراه است؛ به این معنا که دیگران، موضوع را می‏سازند و ما باید آن را بشناسیم و حکم شرعی‏اش را استنباط کنیم، امّا موضوع‏سازی، یک حرکت فعّال برای مدیریت مسایل اجتماعی است، و امکان ساخت موضوعات جدید و مورد نیاز را برای ما فراهم می‏آورد. مقاله حاضر با نصب‏العین قراردادن روش تحقیق کتابخانه‏ای و در کنار آن، با بهره‏گیری از تکنیک بارش فکری (بحث گروهی) به تبیین این موضوع، پرداخته است.
واژه‌های کلیدی: موضوع، حکم، موضوع‌شناسی، موضوع‌سازی و روش شناخت موضوع.