نقد نظریه لزوم توزیع دیه بر عاقله با تکیه براندیشه‌های فقهی آیت‌ الله‌ العظمی سبحانی

توضیح

فقه اسلامی و به تبع آن، قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه در موارد ارتکاب جنایت خطای محض را برعهده عاقله، نهاده است. از نقطه نظر مصداق¬شناسی عاقله، باید گفت که گروهی از فقها براساس روایات باب، عاقله در مفهوم خاص را به عصبه و خویشان پدری جانی و برخی، به ورثه جانی (اعم از ذکور و اناث) تعبیر نموده¬اند. در مقابل، دسته‌ای دیگر از فقها، به مفهوم عام عاقله توجه نشان داده و افزون بر خویشان نسبی جانی، مولای شخص معتق، ضامن جریره و حاکم اسلامی را نیز جزو عاقله، قلمداد نموده¬اند. از منظر حقوق کیفری ایران نیز، خویشان نسبی ذکور جانی وسپس تحت شرایطی، امام (بیت‌المال) عاقله شناخته شده است. نسبت به نحوه توزیع دیه بر عاقله نیز آراء متعددی در بین فقیهان امامیه وجود دارد که قانونگذار ایران از میان آنها، توزیع طولی در زمان تعلق تکلیف در پرداخت را به ترتیب طبقات ارث، پذیرفته و در زمینه نحوه تقسیط دیه بین همان افراد، به توزیع عرضی در نحوه پرداخت یعنی تساوی در تأدیه، نظر داده است. آیت‌الله‌العظمی سبحانی و معدودی از دیگر فقیهان امامیه، با استناد به اطلاق و عموم ادله باب، ضمن مخالفت با لزوم توزیع طولی دیه بر عاقله، بر این نظرند که افراد عاقله باید به صورت مساوی و به صورت جمعی، پرداخت دیه را عهده¬دار شوند.
واژه های کلیدی: تقسیط دیه، عاقله، توزیع دیه، عصبه، خویشاوندان ذکور نسبی.