نگاهی به عرف در فقه و حقوق اسلامی: بایسته ها و آسیب ها

توضیح

عرف، پدیده‏اى نیست که با پیدایش اسلام کشف شده باشد، بلکه همان روش و سلوک مستمر میان مردم است که فقه و حقوق اسلام، در برخى موارد مُهر تأیید بر آن زده و بعضى را هم مردود دانسته است. با وجود این، از اسناد اصلى و کاربردى براى کشف مفاهیم و معانى، تلقّى مى‏شود.
عرف از ابزارهایى است که مجتهد براى استنباط حکم شرعى استفاده مى‏کند. نیز از پدیده‏هاى بحث‏برانگیز و متغیر فقه و حقوق شیعه و اهل سنت است که باعث تحول و دگرگونى در برخى موضوعات احکام و قوانین جامعه مى‏شود. از این‏رو، فقیه براى به دست آوردن حکم یک پدیده عرفى، باید مسائل و شرایط مستحدث اجتماع را مورد دقت قرار دهد تا پویایى فقه شیعه محفوظ بماند.
این مقاله با روش کتابخانه‏اى و مراجعه به کتب فقهى و حقوقى توانسته است مباحث مهم عرف را تجزیه و تحلیل کند و ضرورت‏هاى آن را بازگو نماید. در نهایت نیز یافته است که در بعضى موارد عرف با سیره و عادت اشتباه گرفته مى‏شود، اجتماع و عرف در هنگام افتاء کمتر مورد توجه قرار مى‏گیرد. برخى مصادیق عرفى باید توسط مراجع بیان شوند تا مکلف سرگردان نماند. عرف ابزار و از ادلّه استنباط است نه منبع استنباط.
واژه‏‌های کلیدی: عرف، عادت، سیره عقلا، فقه، تغییر زمان، جامعه.