ولایت و نظارت در اندیشه سیاسی فقهای معاصر شیعه

توضیح

در حالی که «ولایت» به سرپرستی و تصدی­ گری دلالت دارد، «نظارت» نوعی بررسی و کنترل محسوب می­ شود. نظارت به نوبه خود می­تواند همراه با ضمانت حقوقی، یا بدون آن، باشد. نظریه نصب و نظریه انتخاب زیرمجموعه نظریه­ های ولایی قرار می­ گیرند. نظارت فقیه از این جهت با ولایت فقیه تفاوت دارد که سرپرستی را در وی لازم نمی­ داند. در خصوص اندیشه سیاسی امام خمینی باید گفت کتب اصلی ایشان (کتاب البیع و ولایت فقیه) بر نظریه نصب تکیه می­زند، در حالی که کتاب کشف اسرار مشعر به نظارت فقیه است. اگر اندیشه سیاسی آیت­ الله مکارم و آیت ­الله سبحانی در دو برهه 1358 (به هنگام تصویب قانون اساسی) و بعد از آن مقایسه شود، نوعی تمایل از نظریه نظارت به نظریه ولایت فقیه مشاهده می­ شود. برعکس، اندیشه سیاسی استاد مطهری و آیت­ الله منتظری در طول زمان از نظریه ولایت به نظارت متمایل شده است. به آیت ­الله سیدمحمدباقر صدر سه نظریه جداگانه نسبت داده شده، که یکی از آن­ها خلافت مردم و نظارت مرجعیت است. این در حالی است که امکان جمع بین این نظریات به شکلی از اشکال محتمل به نظر می­ رسد.
واژه های کلیدی: ولایت، نظارت، اندیشه سیاسی، فقهای معاصر شیعه، نظریه نصب، نظریه انتخاب.