گفتمان فقه اسلامی و رویکرد عدالت گرایانه بر مساله برابری دیه زن و مرد

توضیح

مسأله «برابری یا نابرابری دیه زن و مرد مسلمان» یکی از مسائل بحث برانگیزی است که امروزه در جوامع بشری مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس فتوای مشهور فقها، دیه زن نصف دیه مرد است (اگرچه در مقدار آن میان فقیهان شیعه و اهل سنت اختلاف است) و در جراحات بر این باورند که زن و مرد تا یک سوم دیه برابرند و بیش از آن، دیه زن نصف می‌شود. قانون مجازات اسلامی ایران نیز بر اساس فقه امامیه نظریه فوق را تأیید می‌نماید. (مادۀ 300 قانون مجازات اسلامی). در مقابل این عقیده، گروهی از فقیهان امامیه و اهل سنت، برخلاف مشهور، بر این عقیده‌اند که در پرداخت دیه زن و مرد هیچ تفاوتی نیست و معتقدند اگر زن و مرد در حقیقت انسانی، استعدادها و توانمندی‌ها یکسانند پس نمی‌توان در پرداخت دیه آنان، تفاوتی قائل شد. قائلین به تساوی دیه زن و مرد برای اثبات سخن خویش به اطلاق آیات قرآنی و وجود روایات دال بر مساوات استناد می‌کنند. این بحث در زمان اجرای حکم بسیار مسأله‌ساز می‌شود و آن زمانی است که حکم قصاص مردی به دلیل کشتن زنی صادر می‌شود. در این حالت،‌ اگر معتقد به نابرابری دیه زن و مرد باشیم باید برای قصاص مرد،‌ نصف دیه را به خانواده قاتل پرداخت کرد ولی اگر قائل به تساوی دیه باشیم، برای قصای مرد نیازی به پرداخت چیزی نیست. در این جستار، ابتدا ضمن بیان تحولات تاریخی نظام دیه و تعریف دیه از دیدگاه فقهای سایر مذاهب اسلامی و پژوهشگران،‌ ماهیت دیه را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و سپس با ذکر ادله طرفین پیرامون تساوی و نابرابری دیه زن و مرد، تبیین می‌شود که راه برای اجتهاد در باب تساوی دیه زن و مرد بسته نیست و می‌توان نظریه برابری دیه زن و مرد را پذیرفت.