گفت وگوی نشریه فقه با آیت الله محمد معرفت درباره شبیه‌سازی

توضیح

فقه: از این که قبول زحمت نمودید وقتى را به مصاحبه با ما اختصاص دادید سپاسگزاریم چنانکه مستحضرید طى یکى دو دهه اخیر تحولات فراوانى در حوزه تکنولوژى حیاتى رخ داده است. شاید یکى از نقاط عطف در این گونه تحولات, بحث انتقالات برون رحمى است که در آغاز با انکار شدید جوامع غربى مواجه شد. این بحث در میان اهل سنت هم مسائل فراوانى را برانگیخت و به تدریج مسائل فقهى آن حل و عملاً امروزه به عنوان یک تکنولوژى براى درمان نابارورى بین زوجین پذیرفته شده است. حدود سال 97 میلادى که هنوز سر و صداى این چالش فرو ننشسته بود, ناگاه اعلام شد که گوسفندى را از طریق غیر جنسى شبیه سازى کرده اند. بلافاصله این سؤال مطرح شد که آیا همین کار در مورد انسان هم قابل اجراست؟ اگر امکان پذیر است, چه تبعات و لوازمى دارد؟ آیا این کار مشروع است؟ اخلاقى است یا غیر اخلاقى؟ مسیحیان, چه پروتستان ها و چه کاتولیک ها, و همچنین بخشى از یهودیان به شدت با آن مخالفت کردند. در میان مسلمانان به ویژه در میان اهل سنت هم این بحث به طور جدى مطرح شد. اهل سنت در سال 97 بیانیه اى منتشر و این کار را در عرصه انسانى تحریم کردند, ولى در عرصه حیوانى آن را مجاز شمردند. بعد در شبیه سازى انسانى تقسیم بندى دیگرى را انجام دادند و شبیه سازى درمانى را هم مجاز دانستند, اما غیر درمانى را مجاز ندانستند; به نظر مى رسد این بحث در میان شیعه آن چنان که لازم بوده, هنوز منقح نشده است. بعضى آن را حلال دانسته اند و برخى به طور مشروط پذیرفته اند, بعضى دیگر مى گویند که فى نفسه مباح است, اما طبق حکم ثانوى حرام است و مسائلى از این دست. خوشحال مى شویم که شما هم دیدگاهتان را در این زمینه مطرح کنید. استاد: بسم الله الرحمن الرحیم ما مسئله را با این آیه شریفه شروع مى کنیم که مى فرماید: (ولا تقولوا لما تصف السنتکم الکذب هذا حلال و هذا حرام)1; هیچ کس حق ندارد چیزى را بدون مستند شرعى بگوید این حلال یا حرام است. بنابراین استحسانات ذوقى یا برخى اعتبارات عقلانى مجرد از عقل فلسفى دقیق, نمى توانند ملاک حکم شرعى, یعنى فتوا, باشند; این کلیت قضیه, و اما جهان مسیحیت اساساً هر حرکتى را که برخلاف روال مألوف ببینند, مى گویند خلاف طبیعت و قهراً غیر جایز است و حال آن که غافل از این است که گاهى چیزى ممکن است خلاف متعارف باشد, ولى خلاف قوانین طبیعت نباشد; اساساً هیچ چیزى امکان ندارد از سلسله علل و معلولات خارج باشد. ضوابطى در طبیعت حاکم است که هیچ کس امکان تخلف از آن را ندارد; منتها بعضى از اسرار طبیعت متعارف شده است و بعضى متعارف نیست که علم آرام آرام آنها را کشف مى کند. در واقع علم چیز جدیدى ایجاد نمى کند; بلکه کشف مى کند. همان سنت الهى را که تا دیروز پنهان بود, امروز به وسیله پیشرفت علم کشف کرده است; چون انسان خلیفة الله فى الارض است. این که مى فرماید: (علّم آدم الاسماء)2, یعنى خداوند به انسان نیرو و قدرتى داده که مى تواند تمام اسرار طبیعت و جهان را کشف کند. پس در واقع پیشرفت علم به معناى تحقق مفهوم خلیفةالله در زمین است. اصلاً انسان براى آباد کردن زمین آمده و هر چیزى که انسان در این راه ایجاد مى کند, به دستور خداوند است و طبیعى است. لذا با این مرام مسیحیت مخالفم.
واژه‌های کلیدی: شبیه سازی، انسان، فقه، اسلام، آیت الله محمد معرفت