گفت وگو مقایسه قاعده عدالت با قاعده لاضرر

توضیح

فقه امامیه بر مبانى کلامى خاصى, از جمله عدالت خداوند مبتنى است. فقه اصولى ها نیز با فقه اخبارى ها, تفاوت هایى از جمله در حجیت عقل دارد. با بررسى واقع بینانه در تأثیر مبانى عدالت و حجیت عقل بر فقه اصولیانِ امامى درمى یابیم که این دو مبنا, نمود پررنگى در تمایز مکاتب فقهى یادشده نداشته است. بررسى عوامل این پدیده, نیازمند مطالعات گسترده جامعه شناختى و فلسفه فقه است ولى شاید مهم ترین این عوامل را در امور زیر بتوان بیان کرد: اول اینکه در نگاهى کاملاً درون فقهى, ادله لفظى مربوط به عدالت, بیانِ مولوى و در مقام انشاء نیستند, بلکه صرفاً بیانگر مسئله اى کلامى, و حداکثر از مقاصد شریعت شمرده مى شوند. از این رو, عدالت تشریعى خدا را بیشتر داراى حیثیت ثبوتى دانسته اند تا حیثیت اثباتى. دوم آنکه شوق به پاسدارى از شریعت و خوف از بدعت گذارى و تأسیس فقه جدید باعث شده تا باب فرارَوى از ادله لفظى به سختى گشوده شود و حتى تحقیق و کاوش در زمینه هاى مربوط به فضاى مجاز تأثیر عدالت و عقل در فقه کمتر صورت گیرد. اما سزاوار است که نقش عدالت در استنباط را بیش از این کاوید و جایگاه معتبر آن را احیا کرد; چرا که هر تفریطى در این زمینه, زمانى عکس العمل افراطى را به دنبال خواهد داشت, چنان چه طلیعه هاى این افراط نمایان است. پس شایسته است جایگاه لایق آن, با مبانى مکتب اهل بیت(ع) و با پرهیز از دخالت هرگونه عامل غیرعلمى شناخته شود.
فقه امامیه بر مبانى کلامى خاصى, از جمله عدالت خداوند مبتنى است. فقه اصولى ها نیز با فقه اخبارى ها, تفاوت هایى از جمله در حجیت عقل دارد. با بررسى واقع بینانه در تأثیر مبانى عدالت و حجیت عقل بر فقه اصولیانِ امامى درمى یابیم که این دو مبنا, نمود پررنگى در تمایز مکاتب فقهى یادشده نداشته است. بررسى عوامل این پدیده, نیازمند مطالعات گسترده جامعه شناختى و فلسفه فقه است ولى شاید مهم ترین این عوامل را در امور زیر بتوان بیان کرد: اول اینکه در نگاهى کاملاً درون فقهى, ادله لفظى مربوط به عدالت, بیانِ مولوى و در مقام انشاء نیستند, بلکه صرفاً بیانگر مسئله اى کلامى, و حداکثر از مقاصد شریعت شمرده مى شوند. از این رو, عدالت تشریعى خدا را بیشتر داراى حیثیت ثبوتى دانسته اند تا حیثیت اثباتى. دوم آنکه شوق به پاسدارى از شریعت و خوف از بدعت گذارى و تأسیس فقه جدید باعث شده تا باب فرارَوى از ادله لفظى به سختى گشوده شود و حتى تحقیق و کاوش در زمینه هاى مربوط به فضاى مجاز تأثیر عدالت و عقل در فقه کمتر صورت گیرد. اما سزاوار است که نقش عدالت در استنباط را بیش از این کاوید و جایگاه معتبر آن را احیا کرد; چرا که هر تفریطى در این زمینه, زمانى عکس العمل افراطى را به دنبال خواهد داشت, چنان چه طلیعه هاى این افراط نمایان است. پس شایسته است جایگاه لایق آن, با مبانى مکتب اهل بیت(ع) و با پرهیز از دخالت هرگونه عامل غیرعلمى شناخته شود.
واژه‌های کلیدی: قاعده عدالت، قاعده انصاف، قاعده لاضرر، قاعده فقهی