گفت و گو: مقایسه قاعده عدالت با قاعده لا ضرر

توضیح

"یا در مواردی که خطاب شرعی وجود ندارد مثل حق ابتکار و تألیف, قاعده عدالت می تواند کارگشا باشد; یعنی اگر عقلا از نبودن حکمی احساس کنند که به کسی ظلم می شود, با توجه به آیه (ان الله یأمر بالعدل)6 حکم را می فهمند; زیرا ظهور عرفی این آیه بیش از یک شعار در مدح خداوند است که بگوید هرچه خدا می گوید عدل است ولو شما مردم فکر کنید ظلم است. به تعبیر شهید صدر عموم لاضرر و لاضرار می تواند این را اثبات کند که حق عقلایی معاصر شارع باید رعایت شود ولی مشکل ما بیشتر در نظرهای مستحدث عرفی است که آیا می توان در تشخیص آن به عرف مستحدث رجوع کرد یا خیر؟18 البته تعبیر آقای صدر درخصوص ضررهای عقلایی و اعتباری است والا ایشان در غیر این موارد معتقد است که ما نمی توانیم دین را دنباله رو عقلا در طول تاریخ قرار دهیم; چرا که هر روز یک ارتکاز درست می شود و با تأثیر تبلیغات و جوسازی ها در شکل گیری ارتکازهای جدید, آن وقت ما دین اسلام را تابع ارتکازهای متغیر مردم قرار خواهیم داد. - آیا ضرر هم همین گونه است؟ یعنی اگر ضرر مستحدث باشد و می دانیم در زمان شارع ضرر نبود آیا این ضرر را مانع از حکم می دانید یا نه؟ یعنی آیا بین ضرر و ظلم از این حیث فرقی هست یا نه؟ - طبعا فرقی نیست ولی من این ادعا را به عنوان یک تفکر مطرح کردم و می شود به حضرت امام و برخی دیگر نیز نسبت داد که در مصادیق, حداقل مصادیق عناوین اعتباری مثل ظلم, عدل و باطل, در تشخیص مصادیق می توان به نظر عرف رجوع کرد."
واژه‌های کلیدی: قاعده لاضرر، قاعده عدالت، عدل، ضرر