اثر تغییر جنسیت بر نفقه و مهریه در فقه و حقوق ایران

توضیح

یکی از مهمترین ارکان ازدواج،لزوم اختلاف دوجنس است.درحقوق ایران که ریشه در فقه امامیه دارد،ازدواج با همجنس پذیرفته نیست و هرگونه ارتباط جنسی بین دو همجنس نه تنها حرام و گناه کبیره است قانون مدنی ایران در مواد مختلفی همچون 1035،1059،1067،1122،1124 به لزوم اختلاف دوجنس در ازدواج اشاراتی نموده است. مطابق ماده‌ی 1082 قانون مدنی:«به مجرد عقد،زن مالک مَهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»بنابراین،مالکیت زوجه بر مهریه،از زمان عقد مستقر می‌شود. در اینجا دوفرض پیش می‌آید که به آن می‌پردازیم اگر بعد از انعقاد عقدازدواج(نکاح) و قبل از برقراری رابطه‌ی جنسی بین زوجین،به علت تغییرجنسیت یکی از آنان،نکاح منحل گردد؛تکلیف مهریه تعیین شده و پرداخت شده چیست؟آیا باید تمام مهر پرداخت شده مسترد گردد و یا نصف مهر برمی‌گردد؟آنچه مسلم است،انحلال ازدواج،خصوصیات طلاق قبل از مواقعه را ندارد تا نصف مهریه در مالکیت زن مستقر گردد و مشابه فسخ نکاح نیز محسوب نمی‌گردد تا نصف مهرالمسمی در مورد عنن به زوجه و عدم تعلق مهریه به زوجه در سایر موارد انحلال به علت فسخ،قابل تصورباشد.ولی با توجه به اینکه تعیین و پرداخت مهرالمسمی به منظور تشکیل و ادامه‌ی خانواده است و در تغییرجنسیت،ازدواج باطل خواهد شد و خانواده منتفی می‌گردد؛بنابراین،علت تعیین مهر و پرداخت آن از بین رفته است و یا انتفای علت،موضوع مهر نیز منتفی است و در صورت پرداخت مهر،باید مسترد و اگر در این جریان،ضرری به یکی از آنان وارد شده باشد و بین عمل تغییرجنسیت و ضرر مسلم وارده،رابطه‌ی سببیت وجود داشته باشد،از طریق مراجع قضایی قابل مطالبه است. هرگاه زوج یا زوجه تغییرجنسیت دهد و این تغییرجنسیت،واقعی باشد؛طبیعی است که ازدواج سابق باطل (منحل) می‌شود.احکام زوجیت،مانندنفقه نیز به تبع انتفای موضوع(ازدواج سابق) از بین می رود.زیرا این احکام،دائرمدار موضوعات هستند و با انتفای موضوع،حکم آن نیز از بین می رود.بنابراین به عنوان یک«قاعده‌ی کلی» می توان گفت: هرگاه «نکاح دائم» بوده و علاوه بر آن،تمکین(عدم نشوز) نیز موجود باشد؛«وجوب نفقه»به عنوان یک حکم شرعی ثابت است و هرگاه یکی از آن دو منتفی گردد،وجوب اعطای نفقه نیز مرتفع می شود.طبیعی است که پس از تغییرجنسیت یکی از زوجین،یکی از آن دوشرط،یعنی«ازدواج دائم»از بین می رود.بنابراین،نفقه نیز از بین خواهد رفت.مسأله‌ی «سقوط نفقه»به دلیل«تغییرجنسیت»، آن قدر بدیهی و روشن است که فقیهان اسلامی از آن مطلبی به میان نیاورده‌اند.
واژه‌های کلیدی: زن و مرد، تغییر جنسیت، مهریه، نفقه