بررسی تأثیر زمان و مکان بر انعطاف پذیری احکام فقهی با تکیه بر آرای امام خمینی و آیت الله سید احمد خوانساری

توضیح

زمان و مکان، دو عنصری است که در انعطاف‌پذیری احکام فقهی تأثیر به سزایی دارد. توجه به این دو عنصر در استنباط احکام فقهی، تنها چندین دهه است که مورد اهتمام جدی فقیهان قرار گرفته است و از آن‌جایی که رمز جاودانگی دین اسلام و پاسخ‌گو بودن به نیازهای هر عصر و مکان انسان‌ها (علاوه بر همسو بودن با فطرت انسانی و الهی) انعطاف‌پذیری احکام فقهی می‌باشد. ضرورت توجه به این مقوله را نمایان می‌سازد. احکام فقه به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم می‌شود و تغییرپذیری احکام براساس اصول و مبانی ثابت دین صورت می‌پذیرد. از آن‌جا که انعطاف‌پذیری مربوط به بخش متغیر این احکام می‌باشد. بنابراین شناخت معیارهای احکام متغیر اهمیت می‌یابد و این‌که چه عواملی باعث این انعطاف‌پذیری‌ها (که در معنایی همان تغییرپذیری احکام می‌باشد) می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. این عوامل به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌شود. عوامل درونی مربوط به ویژگی‌های درون دینی مانند: قواعد تعدیل‌کننده، اختیارات حاکم، نوع احکام،... و عوامل بیرونی مانند: مصلحت، عرف، اجتهاد و عقل می‌باشد. زمان و مکان هرکدام تأثیراتی در این عوامل چه بیرونی و چه درونی دارند و باعث تغییر و تحولاتی در آن‌ها می‌شوند که در نهایت در استنباط احکام تأثیر می‌گذارند. به طور مثال عرف در هر زمان و مکان دچار تفاوت‌ها و تغییر و تحولاتی است که در متأثر از مقتضیات هر زمان و مکان می‌باشد در نتیجه در احکام متغیری که در آن تشخیص عرف نقش به سزایی را ایفا می‌کند، تأثیر می‌گذارد. این پایان‌نامه در صدد نمایاندن اهمیت توجه به زمان و مکان در استنباط احکام فقهی که در نهایت به انعطاف‌پذیری بیشتر احکام فقهی منجر می‌شود، می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: زمان، مکان، انعطاف‌پذیری، احکام فقهی.