بررسی تطبیقی احکام ثانوی و احکام حکومتی با استحسان و مصالح مرسله

توضیح

جامعه انسانی به فراخور توسعه و گسترش ارتباطات با موضوعات جدیدی رو به رو می‌گردد که لزوم پاسخگویی با رویکرد فقهی-حقوقی آنها را دوچندان می‌کند. در همین راستا توجّه به درون‌مایه غنی و جاویدان فقه اسلامی جهت استنباط و کشف احکام این موضوعات، امری ضروری است زیرا پرداختن به مسائل مبتلابه جامعه مدرن امروزی زمینه‌ را برای تطبیق و واکاوی این عناوین در منابع فقه مقارن مهیا می‌سازد و فقهای فریقین را به سمت و سویی سوق می دهد که تنها به منابع درون مذهبی بسنده نکرده و از تعصّب نسبت به آنها دوری نمایند لذا این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع معتبر تشیُّع و تسنُّن تدوین گردیده سعی دارد، به شباهتها و تفاوتهای میان احکام ثانوی با استحسان و وجوه منطبق بر احکام حکومتی با مصالح‌مرسله بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که استحسان از بُعد فقهی با احکام ثانوی ظاهری، در ویژگیهایی نظیر فقاهتی بودن، اثرپذیری از عرف، نسبیّت و مبتنی بودن بر ضرورت و مصلحت اشتراک دارد و در بُعد حقوقی نیز عدالت ترمیمی، استحسان را به مثابه روشی منعطف جهت عدول از حکم کلی برای رسیدن به مقاصدالشریعه با عناوینی چون انصاف و عدالت قضایی به کار می‌گیرد.همچنین گرچه پیرامون احکام حکومتی و مصالح‌مرسله اختلاف دیدگاهی وجود دارد لکن اینها، در وجوه اساسی مانندِ عقل، مصلحت و اهداف شریعت با یکدیگر انطباق دارند و در هیچ‌کدام از دو نهاد نمی‌توان از چارچوب معیَّن شرعی و عقلی عدول کرد و از آنجائی‌که بُعد اجتماعی، محلِّ وقایع مستحدثه می‌باشد، ضرورت پاسخگویی به نیازهای مکلَّفان و رفع تحیُّر آنها به مجتهدان واگذار گردیده که جستجو در منابع فقه مقارن و یا بکارگیری کاربست‌های فقهی فرعی مبتنی‌بر روح شریعت را می‌طلبد. بدین ترتیب بستری را برای تقریب دیدگاههای فقهی مذاهب اسلامی مهیّا می‌سازد.
واژه های کلیدی: احکام ثانوی، استحسان، احکام حکومتی، مصالح مرسله، تجسد عقل.