بررسی تطبیقی فتاوای سه تن از علماء معاصر در باب تصویر و مجسمه سازی

توضیح

یکی از مباحث کاربردی در عصر حاضر مباحث مربوط به تصویر و مجسمه سازی است که دیدگاه فقها در این رابطه همچون دیگر ابواب فقهی دارای نقاط اشتراک و افتراق است. نوشته حاضر، پژوهشی پیرامون این موضوع است که هدف اصلی آن تبیین مبانی فقهی حکم تصویر و روشن شدن برخی ابهامات در این زمینه است. در این میان به بررسی آراء سه تن از فقهای معاصر پرداخته‌ایم. آراء امام خمینی (ره)، محقق خویی (ره) و مقام معظم رهبری (مدّ ظلّه العالی) و مبانی فقهی ایشان و نیز کار اصولی این بزرگواران را در راه رسیدن به احکام مربوط به تصویر و مجسمه سازی در حد بضاعت تبیین و بررسی کردیم. در ارتباط با حکم تصویر باید گفت: تصویر در یک تقسیم به تصویر برجسته (مجسمه) و غیر برجسته (نقاشی و عکس) تقسیم می‌شود و نیز تصویر ممکن است از حیوان (موجود زنده) و غیر حیوان باشد که فقها از آن به غیر ذی‌الروح تعبیر می‌کنند. از مجموع آراء فقها می‌توان چنین نتیجه گرفت که اقوال در مورد تصویر غیر ذی‌الروح یکسان است و همگی قائل بر جواز هستند. اما در حکم تصویر ذی‌الروح، سه نظر مهم قابل استنباط است: 1. جواز مطلق که مقام معظم رهبری (حفظه الله) به آن قائل است. البته به شرطی که تصویر ذی‌الروح، کامل نباشد. 2. حرمت مطلق که محقق خویی (ره) بدان قائل شده است. البته ایشان در حکم نقاشی احتیاط واجب نموده است. 3. تفصیل بین حکم نقاشی و تصویر برجسته (مجسمه) و قائل شدن به جواز در نقاشی و حرمت در تصویر برجسته (مجسمه) که فقهایی نظیر امام خمینی (ره) چنین نظری را برگزیده-اند. با بررسی ادله عنوان شده به خصوص روایات مختلف و حتی متعارض و توجه به تکلیفی بودن حکم در این مسئله، به دست آمد که با در نظر گرفتن عنصر زمان و مکان و تاثیر آن در اجتهاد اگر در هر عصری بر مجسمه سازی، مفسده بت‌پرستی و شرک مترتب شود، حکم به حرام بودن آن خواهد شد، ولی اگر مجسمه سازی عنوان و مصداق تقویت و ترویج فرهنگ دینی باشد جایز است. رویکرد این پژوهش توصیفی بوده و روش تحقیق در آن، بهره-گیری از ابزار اسنادی و کتابخانه‌ای است.
واژه‌های کلیدی: تصویر، مجسمه، عبادت، شرک، حکم تکلیفی.