بررسی تطبیقی موارد پرداخت دیه عاقله در مذاهب خمسه اسلامی وحقوق موضوعه ایران

توضیح

یکی از مباحث قابل توجه در حقوق اسلامی، مسئله عاقله و موارد ومسئولیت آن در پرداخت دیه است. عاقله از ماده عقل به معنای منع و بازداشتن است و در اصطلاح به افرادی می گویند که بار پرداخت دیه را به جای مرتکب بر عهده می گیرند و این افراد بستگان ذکور نسبی پدر و مادری، یا پدری به ترتیب طبقات ارث به طوری که همه کسانی که حین الفوت می تواند ارث ببرند به صورت مساوی عهده دار پرداخت دیه خواهند بود. فلسفه تشریع ضمانت عاقله حفظ خون انسان و به خصوص مسلمان شناخته می شود . عاقله دیه جرح موضحه وبالاتر را تحمل می کند. با بیان دیدگاههای موافق ومخالف ضمان عاقله در قتل خطایی اصل تشریع مسئول بودن عاقله انکار ناپذیر است اما در جامعه امروزی با توجه به مقتضیات زمان ومکان باید به بیمه های مختلف که می توانند جایگزین عاقله باشند اهتمام داشت و لذا آنجا که بیمه فراگیر است باید گفت که هدف ضمانت عاقله حاصل است و در آن جامعه عاقله وظیفه ای ندارند ولی در غیر این صورت عاقله هنوز هم به حکم تکلیفی موظف به پرداخت خونبها می باشند. ضمان عاقله حکمی تکلیفی می باشد نه وضعی، بدین معنا که پرداخت دیه ابتدا بر جانی است و مسئول و بدهکار اصلی جانی می باشد و عاقله از سوی جانی دین او را می پردازد و در صورت عجز و ناتوانی عاقله از پرداخت دیه، چیزی بر ذمه او نیست و ضامن حقیقی خود جانی است. اگر مرتکب در فعل وقصد خطا کند، جرح و قتل خطایی است . برای ضمانت عاقله باید جنایت با بینه یا علم قاضی و یا قسامه ثابت شود و به مباحث جانبی و مانند مفهوم وتعریف دیه نیز پرداخته می شود .
واژه های کلیدی: عاقله، عصبه، ضامن جریره، دیه، مسئولیت، قتل، جنایت، خطا.