بررسی حضانت طفل متولد از رحم اجاره ای در فقه و حقوق

توضیح

حضانت واژه عربی است که به معنای حفظ کردن، در کنار گرفتن، پرورش دادن و در اصطلاح عبارت است از نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی که قانون مقرر داشته است. در قوانین جمهوری اسلامی ایران تعریفی از حضانت ارائه نگردیده و در قانون مدنی تحت عنوان نگهداری و تربیت اطفال به حضانت اشاره شده است و البته تعریف حضانت به عرف و رویه قضایی واگذار گردیده است.از آنجا که ناباروری یکی از مشکلات خانواده ها در اقصی نقاط گیتی است. یک راه حل برای این معضل استفاده از رحم جایگزین است. پدیده نوینی که در طی آن بانوی صاحب رحم، نطفه یا جنین فرد دیگری را در رحم خود حمل می کند و پس از دوران بارداری و زایمان، بر مبنای قرارداد از پیش منعقد شده ما بین زوجین نابارور(پدر و مادر حکمی ) و خود، متعهد می گردد نوزاد حاصل را به زوج صاحب گامت تحویل دهد. از آنجا که انتساب طفل به پدر، مبتنی بر خلقت کودک از نطفه اوست و صاحب اسپرم، پدر طفل محسوب می شود. بنابراین تعیین نسب پدری و همچنین تعیین حضانت طفل متولده از بارداری در جانشینی با دشواری خاصی روبرو نیست. و در این خصوص هیچ تفاوتی ما بین حضانت اطفال متولد شده به روش طبیعی و اطفال متولد از رحم جایگزین نیست. لکن در خصوص نسب مادری و تعیین حضانت طفل با چالش هایی رو به رو هستیم و ما را با این پرسش اساسی روبه رو می سازد که حضانت این طفل با کدامیک از این دو مادر است؛ مادر جانشین یا مادر حکمی؟ با توجه به اینکه قواعد مربوط به حضانت جزء قواعد آمره بوده و در ارتباط با نظم عمومی و اخلاق حسنه تلقی می شود باید تنها نسبت به ابوین طفل و سایر افرادی که به موجب قانون مجاز به این کار می باشند مجری دانست و هیچ کس دیگری حقی در حضانت طفل ندارد. البته مادر جانشین، که طفل نه ماه از شیره جان و خون او تغذیه نموده و بالتبع رشد و نمو کرده است به طریق اولی مادر رضایی طفل منسوب شده و بین آنها صرفا محرمیت و ممنوعیت در نکاح که تنها اثر نسب رضاعی می باشد ایجاد خواهد شد لکن حضانت چنین طفلی بسته به اینکه در فرایند تلقیح مصنوعی اشتباهی رخ گرفته باشد یا خیر متفاوت خواهد بود. در صورتی که زن صاحب رحم دارای شوهر باشد و تمسک به قاعده فراش ممکن باشد طفل به شوهر آن زن ملحق می گردد و نتیجتا حضانت این طفل بر عهده زن صاحب رحم و شوهرش است اما اگر تمسک به قاعده فراش ممکن نباشد یا زن صاحب رحم مجرد باشد با وجود تشتت نسبتا زیاد آراء می توان گفت طفل به هر حال ملحق به صاحب نطفه است و حضانت طفل بر عهده صاحب رحم و صاحب نطفه است.این پایان نامه تلاشی برای تعیین دقیق حضانت چنین اطفالی در پرتو تحقیق و مطالعه بیشتر در منابع فقهی و حقوقی است.
واژه های کلیدی: حضانت، نسب، حق، مادر حکمی، مادر جانشین.