بررسی حکم فقهی معاملات مرتبط با اسپرم، تخمک، سلول تلقیحی(جنین) و رحم

توضیح

امروزه ناباروری معضلی است در جامعه که برخی خانواده ها مبتلای به آن هستند و این بدلیل ناتوانی در یکی از زوجین است. کمبود تعداد اسپرم و تخمک یا ضعیف بودن و عدم قدرت باروری این دو عامل اصلی ناباروری است. مراکز ناباروری و بانک‌های اسپرم به همین منظور ایجاد شدند و تا حد زیادی این مشکل را مرتفع ساختند. اشخاصی که به این مراکز، اسپرم و تخمک اهدا یا دریافت می‌کنند در قالب یک معامله معهود باید این کار را انجام دهند مانند بیع، هبه، صلح، وکالت و یا از راه‌های دیگر این انتقال انجام شود مثل اعراض، اذن، قرارداد خصوصی. اهدای اسپرم بنابر دو مبنایی که وجود دارد دو حکم متفاوت پیدا می‌کند که در صحت و بطلان معاملات آن اثر خواهد داشت. بر اساس مبنای حرمت چون اسپرم، منفعت محلله عقلائیه مقصوده ندارد معامله ان باطل است. و بنابر مبنای جواز، معامله آن صحیح است. بعد از اهدای اسپرم و تخمک طی فرایند تلقیح مصنوعی جنین تشکیل شده به رحم جایگزین منتقل می‌شود. بعضی از زنان که رحم مناسب برای فرزندآوری ندارند از این روش استفاده می‌کنند این خود دارای احکامی است. در اینجا نیز دو مبنای جواز و حرمت هست که موافقان و مخالفان ادله ای از آیات و روایات ذکر می‌کنند. در معاملات اسپرم و تخمک، مسئله مملوک بودن و مالیت داشتن مطرح است که آیا انسان مالک اعضا و فضولات بدن خود هست یا خیر تا بتواند در آن‌ها تصرف کند؟ باتوجه به مباحثی که طرح می‌شود سلطه انسان بر نفس خویش، حق اوست و اجازه تصرف در بدن خود را دارد لکن تا جایی که شارع تعیین کرده و مقرر نموده است. معامله جنین تحت عنوان بیع امکان پذیر نیست چرا که جنین، همانند اسپرم و تخمک، دیگر از فراورده های انسانی نیست که بتوان آن را خرید و فروش کرد بلکه موجود زنده و دارای حق حیات است و شخصیت مستقل دارد بخاطر همین هم بسیاری از فقها در بیشتر موارد اجازه سقط جنین را نداده‌اند. جنین را می‌توان از طریق معاملات دیگر مثل هبه، صلح و وکالت یا از روش‌هایی مثل اعراض، اذن یا قرارداد خصوصی به رحم منتقل کرد. در مورد اجاره رحم که برخی موافق و بعضی مخالف آن هستند اشکال‌ها و پاسخ‌های متعددی هست که نظر موافقان، جواز آن است بشرط پرهیز از مقدمات و مستلزمات حرام و نظر مخالفان حرمت اجاره است.
واژه های کلیدی: اسپرم، معاملات، تخمک، سلول تلقیحی و رحم.