بررسی خرید دین در معاملات حقوقی و بانکی ایران

توضیح

امروزه با پیشرفت جوامع بشری و تجارت در سطح جهانی و بین الملل، نیاز مبرمی به عملیات بانکی در سطح کلان احساس می شود، به طوری که بیشتر خرید و فروشها با قراردادهای اعتباری و اعتبارات اسنادی صورت می پذیرد. خرید دین یکی از ابزارهای مهم مالی و پرکاربرد در موسسات مالی و بانکها و نیز حقوق تجارت بین الملل است و بدلیل منافع مالی آن، نظیر کمک به تولید که باعث افزایش نقدینگی تولید کننده و افزایش امکانات رقابت و کاهش نرخ تورم بوده، با استقبال شدیدی از سوی دولتها روبرو شده است. نقد کردن چک ها واسناد تجاری مدت دار به قیمتی کمتر، ازجمله فعالیت های رایج در بازار و یکی از راه های تامین اعتبار و تخصیص منابع بانکی درکوتاه مدت است. این کار، درنظام بانکی مدرن«تنزیل» نامیده و در بانکداری اسلامی ازآن با عنوان « خرید دین» یاد می شود؛ هرچند میان این دو تفاوت های اندکی هست؛ مانند این که «خرید دین» هم در پول وهم درکالا استفاده می شود، درحالی که «تنزیل» ابزاری درخدمت عملیات بانکی است که درمبادلات پولی کاربرد دارد. درعین حال، این دو تا حد زیادی شبیه یکدیگرند وکارکردهای مشترکی دارند. «خرید دین» امروزه در بانکهای کشور در سطح وسیعی مورد استفاده قرار میگیرد، چنانکه تنزیل اسناد و اوراق تجاری نیز بر اساس موازین بیع دین در نظام پولی و مالی و بانکی قابل اجرا بوده و از منابع تأمین اعتبار میباشد. این ابزار مالی از اواسط دهه شصت و پس از تصویب قانون عملیات بانکداری بدون ربا، مصوب سال 1362 از سوی شورای نگهبان مورد تائید و همزمان مورد استفاده در سیستم بانکی کشور قرار گرفت . اما گذشت زمان ثابت کرد که این عقد چالشهایی را به همراه خواهد داشت که گسترش ربا و ورشکستگی سیستم بانکی میتواندیکی از تبعات اجرای ناصحیح آن باشد،گرچه خرید دین به عنوان یکی از ابزارهای کارآمد در سیستم بانکداری کشور و نظامهای بانکی غیر اسلامی شناخته میشود، اما به واسطه اختلاف نظر مراجع و فقها در خصوص ماهیت آن، همچنان نحوه استفاده از آن محل اختلاف است. از سوی دیگر، درحالی که برخی کارشناسان بانکی بر کارآمد بودن این ابزار در نظام بانکی اصرار دارند، برخی دیگر نیز ضعف سیستم نظارتی بر این مسئله را عامل بروز برخی تخلفات در نظام بانکی می دانند.
واژه‌های کلیدی: خرید دین، معاملات حقوقی