بررسی صفات، جایگاه و مسئولیت قاضی در فقه اسلامی و حقوق ایران

توضیح

قضاوت در اسلام یکی از منصب‌های دینی است. ویژگی‌هایی برای دادرس بیان شده که روش، شیوه و کنش آن را از دیگر شیوه‌های قضاوت جهان متمایز ساخته است.برای همین است که در بینش اسلامی ،داوری ویژه‌ی پیامبر(ص) و جانشینان راستین او و رهبران شایسته‌ی دینی و پاکان دین دانسته شده است.صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین می‌شود. بعضی از این شروط شرط صحت و نفوذ حکم قاضی است، مانند بلوغ، عقل، ایمان، عدالت و مرد بودن. این شروط مورد اتفاق تمامی فقهای اسلامی در تمام مکاتب فقهی است و برخی دیگر از شروط، شرط صحت و نفوذ صفات حکم قاضی نبوده و اختلافی هستند مثل کتابت، بصر ، سمع و ... اصلی‌ترین و اساسی‌ترین وظیفه قاضی برقراری عدالت و استقرار حقوق و حفظ نظم عمومی از طریق حل‌وفصل دعاوی و الزام اشخاص به رعایت قوانین است. این امر از طریق رعایت اصول و آدابی که در شرع مقرر گشته محقق می‌شود و لازمه آن استقلال و بی‌طرفی قاضی است. مطابق قاعده‌ی فقهی«لاضرر» و قواعد«اتلاف» و«تسبیب» که نافی ضرر و ضرار از سوی شخصی به شخص دیگر، اعم از حقیقی و حقوقی است، چنانچه در اثر تقصیر قاضی حکمی علیه کسی صادر شود و باعث ورود زیان مادی یا معنوی به شخص گردد، قاضی ضامن است جبران خسارت نماید اما در صورت اشتباه وی دولت تاوان این خسارت را می‌پردازد. سیستم قضاوت شورایی، که حقوقدانان اهمیت ویژه‌ای برای آن قائلند، اشتباهات قضایی را به حداقل ممکن کاهش می‌دهد و قضات، مغلوب فکر و اندیشه‌ی شخصی خود نمی‌شوند و از طرف دیگر دادرسان تازه‌کار از تجربیات قضات با سابقه استفاده می‌کنند.
واژه‌های کلیدی: قضا، شرایط قضایی، مسوولیت مدنی، تقصیر، اشتباه، قضاوت شورایی