بررسی فقهی-حقوقی حق‌حیات جنین

توضیح

دوران جنینی مبدأ پیدایش شخصیت حقوقی انسان است؛ لذا حمایت ازجنین از دیرباز در جوامع بشری، مطرح بوده و در همین راستا، قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران با الهام از رهنمودهای فقه اسلامی، جنین انسان را موجودی دارای شخصیت انسانی و قابل تکریم و حمایت می‌داند. ابتدایی‌ترین حقوق جنین حق حیات است؛ یعنی جنین مانند سایر انسان‌ها دارای حق زندگی و سلامت است. مسلماً آزادی سلب این هدیه الهی، امری مذموم، خلاف شرع و ممنوع بوده؛ امّا این ممنوعیت در برخی موارد دارای عوارض است. بنا بر نظر مشهور فقها، سقط جنین بعد ازدمیدن روح- چهار و نیم ماهگی- حرام و نامشروع می‌باشد. اما این رأی در میان فقها مخالفانی دارد که برخی با تمسک به قاعده لاحرج، ضرورت و اضطرار، تزاحم یا اصل تخییر، فتوا به جواز آن داده‌اند؛ اما با جواز بی‌قید و شرط آن مخالفت نموده‌اند.با نگاهی اجمالی بر قوانین خارجی و کنوانسیون‌های بین‌المللی مشاهده گردید که حمایت از حیات جنین به عنوان اصلی‌ترین حق انسانی مورد توجه تمام کشورها و سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفته و حتی در مورد جنین نامشروع نیز این حق، بدون تردید مورد پذیرش همگان واقع شده است.قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی به لحاظ اصل شخصی بودن مجازات‌ها و به دلیل حفظ حیات جنین، تحت شرایطی اعمال مجازات در مورد زن حامله را متوقف بر وضع حمل او نموده و نیز برای سقط جنین، حسب مورد، مجازات قصاص، حبس و دیه تعیین کرده است.حمل، با دارا بودن دو شرط - موجود بودن و زنده متولد شدن- از همه‌ی حقوق خود بهره‌مند می‌گردد هرچند بصورت معلق است و منوط به وجود شرط متاخر؛ یعنی زنده متولد شدن او می‌باشد. حقوقی که جنین اهلیت تمتع آنرا دارد عبارتند از: ارث، وصیت، وقف و نفقه، که البته در مورد نفقه اختلاف نظر وجود دارد که آیا نفقه مطلقه حامله بخاطر حمل است یا بخاطر مادر او.در ارث جنین، عنوان گردید با استفاده از علوم پیشرفته، می‌توان با تعیین دقیق تعداد و جنسیت حمل‌ها ، سهم‌الارث آنان را مشخص کرد. نفقه جنین دائر مدار وجود یا عدم جنین می‌باشد و به خاطر وجود جنین، زوج الزام به انفاق زوجه به مطلقه بائنه خود دارد. وقف بر جنین، به تبع موجود صحیح است و جنین زمانی از موصی‌به بهره‌مند می‌شود که حین وصیت، موجود بوده و زنده متولد گردد همچنین تابعیتی برای جنین متصور نیست. ولایت قهری و وصایت دو نهاد حقوقی است که بر اساس آن ولی قهری و وصی می‌بایست با رعایت مصلحت مولی علیه (جنین) کلیه امور مربوط به او را اداره نمایند. ید ولی قهری و وصی، امانی بوده و در صورت تعدی و تفریط ضامن می‌باشد. در مورد ولایت مادر نیز اکثر فقهای عامه بر خلاف امامیه، آن را به طور عموم بعد از نبود پدر و جد پدری پذیرفته و برخی آنرا منحصر به امور غیر مالی همچون ازدواج نموده‌اند. در قانون کار و تأمین اجتماعی مقنن، با حمایت از زن شاغل باردار، به طور غیر مستقیم حمل را مورد حمایت قرار داده‌است.
واژه های کلیدی: جنین، سقط جنین، حق حیات.