بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف و مصلحت در تعیین مجازات

توضیح

نگاه اومانیستی به جهان و پدیده‌های آن پیامدهای متنوعی را پی داشته است. در عرصه دستورات ادیان این اندیشه‌ها نهایتا دستورات دینی را به سمت عرفی گرائی سوق داده است؛ مساله ای که به هیچ عنوان مورد تایید دین اسلام نیست. از طرف دیگر وجود احکام و دستوراتی در دین که عرف در تحقق آنها نقش داشته است قابل انکار نیست. این احکام نوعا در ارتباط با احکام اجتماعی دین اسلام و باعنوان احکام امضایی ظهور و بروز پیدا کرده اند. نوع مجازات‌ها در هر دین تاثیر مستقیمی برنحوه برداشت سایرین از آن دین به همراه خواهد داشت. وجود مجازات‌های امضایی در دین اسلام گمانه قابل تغییر بودن این مجازات‌ها همراه با تطورات عرفی را دامن زده است. ازمنظر دینی صرف تطورات عرفی مجوز تغییر احکام الهی نمی شود مگر اینکه با عنصر دیگری به نام مصلحت همراه شود. در واقع عرف و مصلحت به عنوان دو لبه یک قیچی در تغییر و تحول برخی احکام موثرند ؛ چراکه هیچ حکم مصلحتی بدون در نظر گرفتن عرف برگفته از آن قابلیت تحقق را ندارد و از طرف دیگر هیچ حقیقت عرفی به تنهایی و بدون وجود مصلحت توانایی تغییر حکم را و لو به شکل موقت نخواهد داشت. بنا براین در این تحقیق جهت تعیین مجازات نگاه توامان به دو روی سکه امری لازم شمرده شده است.در این تحقیق با تفکیک ساحت‌های احکام الهی به احکام ثابت احکام قضایی و احکام ولایی به این پرداخته ایم که با توجه به محدودیت موجود در ساحت اول تنها درصورتی برخی احکام ساحت اول قابل تغییرند که با یک عنوان ثانوی مانند وهن، اضطرار و ..همراه شوند و در تحت شمول ساحت سوم قرار گیرند. در ساحت سوم ولی امر با درک مصلحت محدثه می تواند موقتا حکم ساحت اول را با ضوابطی تعطیل نماید. در ادامه با بررسی شکل اعدام وبررسی موضوعیت و یا طریقیت شکل سلب حیات به نقد وبررسی شکل سلب حیات در رویه موجود پرداخته.و به این نتیجه رسیده ایم که برخی اشکال سلب حیات دارای موضوعیت است ودر برخی دیگر صرفا طریق ازهاق روح است.همچنین به نظر می رسد اعدام با چوبه دار از پشتوانه کافی با ملاک اسرعیت در قتل برخوردار نباشد. در ادامه با تاکید بر موضوعیت شکل قتل در برخی مجازات‌ها امکان تغییر آن را سنجیده‌ایم. گردآوری داده‌ها درتحقیقِ پیشِ رو، به روش کتابخانه‌ای ونرم‌افزارهای علوم اسلامی و روش تحقیق به صورت تحلیلی و استنباطی سامان گرفته است.
واژه‌های کلیدی: فقه، حقوق، عرف، مصلحت، تعیین مجازات.