بررسی و تحلیل کاربرد قاعده لاضرر در فقه زیست پزشکی

توضیح

از جمله قواعدی که در تعدیل یا تکمیل نصوص شرعی کاربرد موثر دارد و احکام فرعی فراوانی از آن متفرع شده است، قاعده لاضرر یا قاعده نفی ضرر است. با آنکه نصوص شرعی متعددی بعنوان مدرک قاعده مزبور مورد استناد فقها واقع شده است. اما بدون تردید، قبح ضرر و حسن جلوگیری از آن و در نتیجه نهی از اضرار، از احکامی است که عقل، صرفنظر از متون شرعی یا ادله نقلی، به آن حکم میکند و از مستندات عقلیه است.اصل ضرر نرساندن یکی از اصول چهارگانه اخلاق زیستی است که گاهی با اصل سودرسانی تحت عنوان یک اصل مطرح شده است. این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی به عنوان یک کد و راهنمای اخلاقی در به کارگیری فناوریهای نوین زیستی به ویژه دستاوردهای جدید در زمینه پزشکی تعیین شده است. اصل ضرر نرساندن بیان می‌دارد که کاربرد تکنولوژیهای جدید زیستی نباید موجب آسیب رساندن به هیچ فردی از انسان ها و نسل بشریت و حتی طبیعت و حیوانات گردد. از آنجا که فقه ناظر بر همه تعاملات و روابط فردی و اجتماعی انسان هاست طبعا این اصل اخلاقی را نیز که مربوط به رفتار انسان در رابطه اش با خود و با همنوعانش می باشد، دربر میگیرد.پژوهش حاضربا هدف «بررسی و تحلیل کاربرد قاعده لاضرر در فقه زیست پزشکی» با روش -توصیفی، تحلیلی انجام شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد: اصل «لاضرر» در فقه اسلامی از پشتوانه هر چهار‌ منبع فقهی برخوردار است‌ و گستره‌ آن همه مناسبات فردی و اجتماعی افراد را دربر میگیرد. بر مبنای این قاعده هیچ حکم ضرری تشریع نشده و هر عملی که موجب اضرار به خود یا فرد دیگری گردد، غیر مشروع‌ بوده و هرگز مورد امضای شارع قرار نمی‌گیرد. در حوزه اخلاق زیستی اسلامی نیز «قاعده لاضرر» می‌تواند یک قاعده اخلاقی باشد که بنابر آن نمی‌توان به جهت پیشرفت در‌ علوم‌ زیستی و فناوریهای نوین و نیاز به تحقیقات و پژوهش ها و آزمایش های مختلف بر روی انسان‌ها، اعضا، اندام‌ها و سلول‌های آن ها، موجبات اضرار به آن ها را فراهم‌ نمود‌، بلکه‌ این قاعده اقتضا میکند که‌ تحقیقات‌ و پژوهش‌ ها بر روی انسان پس از طی مقدمات و مراحل اولیه در آزمایشگاه‌ها و حصول اطمینان از نتایج بی خطر و بدون ضرر آن‌ ها‌ انجام‌ شود. «قاعده لاضرر» هم قاعده‌ای شرعی است‌ و هم‌ قاعده ای عـقلی و عقل و شرع هر دو اذعان دارند که اضرار و آسیب رساندن به خود یا دیگران ممنوع و قبیح‌ است‌.
واژه‌های کلیدی: قاعده لاضرر و لاضرار، دفع ضرر محتمل، فقه زیست پزشکی