بررسی کارکرد مقاصد فقه سیاسی قرآن کریم از منظر شیخ محمد حسن نجفی (فایل منبع موجود نیست)

توضیح

ضرورت تحقیق و هدف: توسعه جوامع انسانی، گسترش ارتباطات اجتماعی و بروز پدیده‌های نوظهور در عرصه زندگی بشری و بویژه تصدی حکومت از جانب دین مداران در کشورهای اسلامی، دانش فقه را در مواجهه با سوالات جدیدی قرار داده که با نگاه نص بسند توان پاسخ گویی متناسب و در خور بدانها وجود ندارد. آنچه این ضرورت را روشن تر می‌سازد، وجود اشکالات ذیل در فقه سنتی است: 1- وجود تعارضات و تزاحم‌های فراوان در نصوص رسیده از معصومین(علیهم السلام) 2- عدم انضباط و قاعده مندی فقه سنتی در پاسخ گویی به مسائل شرعی بویژه مسائل مستحدثه 3- عدم توان پاسخ گویی پاره‌ای از احکام به مسائل روز 4- وجود برخی احتیاط‌های منافی با مقاصد شریعت سهله اسلام 5- عدم وجود پژوهش‌های کافی در حوزه مقاصد شریعت بویژه در حوزه فقه سیاسی. آنچه اهمیت موضوع را دو چندان می‌کند عهده دار شدن گفت و گو در این باره از ناحیه کسانی است که به دلیل عدم آشنایی لازم به ضوابط اجتهاد و استنباط، مباحثی آشفته وغیر فارغ از افراط و تفریط ارائه داده‌اند. علت انتخاب فقه سیاسی بدلیل ضرورتی است که امروز با توجه به تصدی حکومت از ناحیه فقهاء شیعه احساس می‌شود و دلیل محوریت قرآن در این مجال نقش محوری و اساسی آن در ترسیم خطوط کلی دین و بیان اهداف و مقاصد مترتب بر اسلام است. ضمن اینکه کشف مقاصد شریعت از منظر قرآن کریم به رفع غبار مهجوریت از دامان قرآن کریم که فقه ما تمام بهره خویش از آنرا به حدود 500 آیه حکمی خلاصه نموده ،کمک شایانی خواهد نمود . هدف: بیان روشن اهداف و مقاصد شریعت ناب اسلامی، در حوزه فقه سیاسی، مبتنی بر آیات کریمه قرآن و تطبیق عینی و کاربردی آن بر مسائل فقه سیاسی در فقه سیاسی شیعه بر اساس آراء و نظرات مرحوم شیخ محمد حسن نجفی(صاحب جواهر) بیان بحث: مقاصد شریعت عبارت است از اهداف، غایات و نتایجی که شریعت بدنبال تحقق آن در زندگی بشر است و علم مقاصد الشریعه که از آن گاه به مصلحت و گاه به مذاق شریعت و امثال آن تعبیر می‌شود، شاخه‌ای از فلسفه فقه بوده که رسالتش پرداختن به اهداف کلی وجزئی شارع از جعل احکام در جهت شناسایی مصالح و مفاسد است. در تبیین میزان سند بخشی به مقاصد شرعی دراستنباط حکم شرعی دیدگاههای متفاوتی بروز یافته است. گروهی از آن به عنوان منبع مستقل در اجتهاد یاد کرده‌اند. گروهی نیز آنرا هم پایه قواعد فقهی میدانند. اما عده‌ای بویژه امامیه به علت پاره‌ای مناقشات مقاصد را به عنوان دلیل مستقل شرعی قلمداد ننموده اما پرداختن بدان را از دو جهت ضروری میدانند. 1-اهمیت نقش نظارتی مقاصد در برداشت و تفسیر یک سند شرعی 2- شناخت و تشخیص ملاک اهم از مهم در عرصه تزاحم فقه سیاسی نیز مجموعه قواعد و اصول فقهی و حقوقی است که عهده دار تنظیم روابط مسلمین با خودشان و ملل غیر مسلمان عالم بر اساس مبانی قسط و عدل بوده و تحقق فلاح ، آزادی و عدالت را در سایه توحید عملی می داند. توجه به مقاصد شریعت از منظر قرآن کریم که بیان و تبیان است ،افق‌های نو و فرخنده‌ای را در برابر فقه وفقاهت می‌گشاید که به پویاتر شدن فقه کمک شایانی خواهد نمود و موجب می‌شود فقه اسلامی در برابر هیچ سوالی بی پاسخ نماند. اهمیت توجه به نظرات فقهی مرحوم شیخ محمد حسن نجفی و رویکرد وی در پرداختن به مقاصد شریعت در فقه سیاسی: مرحوم شیخ محمد حسن نجفی فقیهی برجسته و بی نظیر است که اثر فقهی ماندگارش جایگاه ویژه ای در فقه امامیه دارد. بدون شک کتاب جواهر الکلام از غنی ترین کتاب های فقه شیعه بوده که در سایه ژرف نگری ،جامع نگری و عنایت به عنصر زمان و مکان و مسأله مصلحت اندیشی صحیح اندیشمندی صاحب نام، موجبات به بار نشستن نظریاتی ناب را فراهم نموده که دست یابی به آنها خود موجب رشد ،بالندگی و کمال اندیشه هر فقیهی خواهد شد. لذا یکی از مهم ترین منابع شیعه در فقه سیاسی بدون شک کتاب شریف جواهر است که در جای جای این موسوعه فقهی مرحوم شیخ محمد حسن نجفی به طرح مباحث سیاسی از منظر فقهی پرداخته و زوایای مختلف آنرا مورد کنکاش قرار داده است. اما آنچه موجب گردیده تا از بین تمامی فقهای شیعه نظرات مرحوم شیخ محمد حسن نجفی در موضوع این رساله مورد توجه واقع شود ،جایگاه ویژه مقاصد شریعت در رویکرد استنباطی صاحب جواهر بویژه در حوزه فقه سیاسی است. کثرت موارد استناد به مقاصد شریعت و اهداف دین در کتاب شریف جواهر خود گواه صادقی است بر این مدعا است. در تبیین نحوه مواجهه فقهاء و عالمان امامیه و عامه با مقاصد شریعت ، با پی جویی متون فقهی به پنج رویکرد برمی خوریم: 1- رویکرد نص بسند که در آن صرفا به ظواهر ادله توجه شده است نه به مقاصد شریعت. 1- اندیشه نص محور با گرایش به مقاصد:در این شیوه فقیه با وجود محور قرار دادن ادله واسناد ؛مقاصد عام شریعت از قبیل :عدالت ،آزادی ،تزکیه و تقوا و ...را در نظر می گیرد. 2- رویه سوم : نص پذیر و مقاصد محور 3- اندیشه مقاصد بسند 4- اندیشه پنجم:نص بسند با نظارت بر مقاصد در مقام اتخاذ رویکرد صحیح در مواجهه با مقاصد و تعیین نقش آنها در روند استنباط حکم شرعی به نظر بهترین دیدگاه، همین دیدگاه پنجم است که بر اساس آن مقاصد نمی توانند به عنوان یک سند ، دلیل و یا منبع مستقل در اجتهاد تلقی شوند اما توجه به مقاصد در مقام استنباط . کشف احکام ضروری است و بطور مشخص مقاصد از دو کارکرد ویژه برخوردار خواهند بود: 1) نقش تفسیر نصوص؛ 2) تشخیص اهم در تعارض و تزاحم. از دیدگاه نگارنده این سطور ،رویکرد صاحب جواهر بویژه در حوزه فقه سیاسی ،در عین اینکه نص بسند است اما مقصد گرایانه و اهداف مدار است ،چنانکه در موارد فراوانی در خلال بحث از مسائل سیاسی و بیان نظرات فقهی خویش، به مقاصد شریعت استناد نموده و بر اساس آن فتوا داده است یا به استناد مقاصد ،رأیی را بر دیگر نظرات ترجیح داده است. در جای جای کتاب جواهر ،نویسنده با استناد به مقاصد شریعت به استنباط حکم یا ترجیح حکمی بر دیگری یا رد مسأله ای پرداخته است؛ مقاصدی نظیر مصلحت، عدالت و ....
واژه‌های کلیدی: فقه سیاسی، مقاصد فقه سیاسی، کاربرد مقاصد شریعت، مقاصد شریعت.