تاثیر متقابل فقه و اخلاق در استنباط احکام فقهی و احکام اخلاقی

توضیح

آموزه‌ها و معارف دین اسلام برای هدایت انسانها و جامعه بشری به سوی کمالات دنیوی و اخروی تنظیم شده اند. این آموزه‌ها هر چنددر تقسیم بندی علوم، هر یک عهده دار تامین بخشی از کمالات و برنامه های سعادت انسان هستند. لکن نمی توانند جدای از هم و یا در تضاد و تناقض با یکدیگر باشند. آشنایی هر چه بیشتر با آموزه های دینی به ویژه آموزه هایی که سنخیت و ارتباط نزدیکتری با هم دارند، بی‌تردید به ارتقای سطح معرفت دینی عالمان و مکلفان و مومنان خواهد انجامید. از آنجایی که فقه و اخلاق هر دو در ترسیم رفتار مطلوب بیرونی مکلف تأثیر دارند و هر یک با ادله و روشهای خاص خود انجام وظیفه می کنند طبیعی است توجه به هر دو بعد اخلاقی و فقهی تکالیف یاد شده به تعمیق بینش دینی منجر می شود. و از سوی دیگر بی توجهی به آموزه های اخلاقی مرتبط در استنباطهای فقهی احیاناً به استنباطهای غیراخلاقی بیانجامد و نیز عدم دقت و بی‌بهره‌گی از احکام فقهی در استخراج احکام اخلاقی ممکن است دچار ذوق نگری و انحصار گرایی در این ساحت بشود. نگارنده با این اندیشه به مقایسه علم شناختی دو علم فقه و اخلاق در 9 محور پرداخته است که می‌توان به مقایسه در موضوع، محمول، روش، هدف، منابع، روش، مبانی و مانند آن اشاره کرد. سپس شیوه‌های بهره‌گیری از اخلاق در استنباطهای فقهی را در 5 مبحث تببین کرده است از جمله این مباحث می‌توان به بهره‌گیری در انصراف از اطلاقات و عمومات، در حل تعارضات، در تخصیص و تقیید، تضعیف یا تقویت ادله نقلی فقهی، رفع ابهام و اجمال یاد کرد. در ادامه انحائ بهره گیری از احکام فقهی در استنباطهای اخلاقی اشاره شده است که به تبیین حدود آموزه های اخلاقی، تبیین مقدمات استدلال، تایید یا تشکیک در احکام اخلاقی، تبیین دقیق آموزه های اخلاقی، بهره گیری در مقام حل تعارض تذکر داده شد. در خاتمه هم نتیجه گیری و پیشنهادات مطرح شده است.
واژه‌های کلیدی: علم اخلاق، آموزه ها، علم فقه، احکام، تعامل فقه و اخلاق، تأثیر متقابل.