تطبیق آراء فقهای امامیه و اهل سنت در امکان کشف مقاصد شریعت و طرق آن

توضیح

تامل و دقت نظر در مسئله مقاصد شریعت حاکی از این است که بحث از مقاصد و غایات شریعت ازصدر اسلام معمول بوده است فقیهان متقدم نیز به این مسئله توجه داشته اند. اما علی رغم این امر، فقهای شیعه غالبا" از ورود به مباحث مقاصد شریعت بصورت یک شیوه فقهی دوری کرده اند. شاید مهمترین دلیل این مسئله احتراز فقهای امامیه از ادله عقلیه ظنیه چون قیاس ،استحسان ،مصالح مرسله و.. باشد. اما باید توجه داشت اگر مقاصد شریعت به شیوه های معتبر شرعی کشف واثبات شوند می توانند به عنوان اصول و کلیات شریعت در کنار سایر ادله شرعی در استنباط احکام موثر باشند.براین اساس این تحقیق در جهت پاسخگویی به چند سئوال اصلی تدوین یافته است : اولا" - مقاصد شریعت از چه طرقی کشف می شوندوحجیت آنها چگونه اثبات می شوند؟ ثانیا" - مقاصد شریعت چه تاثیری در اجتهاد واستنباط احکام دارند؟ ثالثا"- در ارتباط با حجیت مقاصد باید گفت ،حجیت مقاصد شریعت ارتباط مستقیمی با طرق کشف آن دارد. به همین جهت حجیت مقاصد وابسته به حجیت راههای کشف آن است، یعنی اگر طرق کشف آنها معتبر و شرعی باشند، این مقاصد معتبرند، و گرنه فاقد اعتبار شرعی می باشند. البته استدلال برمقاصد منحصر در طرق و ادله معینی نیست بلکه چندین راه وروش و دلیل برای شناخت مقاصد واثبات آنا وجود دارد.مهمترین طرقی که برای کشف واثبات مقاصد شریعت ذکر شده عبارتند از: استقراء،عقل، تعلیل اوامر،ونواهی و نص خاص،استقرا در نصوص در صورتی می تواند کاشف از مقاصد شریعت باشدکه قطع آور بوده و ضوابط شرعی در آن رعایت شده باشد.در کشف مقاصد شریعت توسط عقل نیز باید به ادراک قطعی عقل اکتفا نمودو نباید به ادراکات ظنی اعتماد کرد.تعلیل نصوص شرعی نیز در صورتی می تواند مقاصد شریعت را اثبات نماید که به تنقیح مناط قطعی یا منصوص العله برگردد. برخی مقاصد نیز با نص خاص قابل اثباتند مانند مقاصد حاجی که با عمومات نفی عسر و حرج قابل اثبات هستند. درارتباط با تاثیر مقاصد شریعت در استنباط احکام فقهی باید گفت مقاصد شریعت نمی توانند بعنوان منبع حکم در استنباط احکام شرعی جزءادله قرار بگیرند لیکن با نظارت برنصوص ،جهت تفسیر و تبین مقصود اصلی شارع ، نقش حیاتی و راهگشایی خواهند داشت.در حقیقت اهتمام به مقاصد شریعت سبب می شود فقیه ظاهر نصوص شرعی را با رویکرد اهداف کلی شریعت تفسیر کند. همچنین توجه به مقاصد شریعت در دیدگاه فقیه در تشخیص حجت و غیر حجت موثر است . چنانچه ممکن است فقیهی روایتی را علی رغم صحت سند،به دلیل مغایرت با مقاصد شریعت حجت نداند.به علاوه توجه به مقاصد شریعت در تعیین حدود مفاهیم شرعی ،تشخیص حکم اهم در تعارض احکام و همچنین در استنباط حکم مسائل مستحدثه تاثیر بسزایی دارد.البته لازم به ذکر است جایگاه اجتهاد مقاصدی در احکامی است که علل و غایات آنها به طور یقینی قابل کشف باشند. در این احکام نیز کاربرد اجتهاد مقاصدی در احکام متغیر این حوزه است و در اصول و احکام ثابت جایی برای اجتهاد مقاصدی وجود ندارد . خلاصه مطلب این است که ،عمده مسئله ای که در این پایان نامه پی گیری شده ؛ کشف و اثبات مقاصد شریعت با طرق معتبر و شرعی و تاثیر این مقاصد در استنباط احکام ،در حوزه احکام معقول المعنا(یعنی احکامی که علل وغایات آنها به نحو یقینی قابل کشف هستند ) و متغیر می باشند.
واژه‌های کلیدی: مقاصد شریعت، اجتهاد، شریعت، فقه اهل سنت، کلام شیعه امامیه، اسلام، حقوق اسلامی، قرآن