جایگاه معاملات آتی بازار سهام در حقوق موضوعه ایران

توضیح

یکی از انواع ابزارهای مشتقه، معاملات آتی (مؤجّل) است که در تجارت و داد و ستد و به‌خصوص در بازار سهام به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت به‌کار می‌رود. معاملات آتی شباهت زیادی به معاملات سلف دارد و تنها وجه تمایز آن از معاملات سلف آن است که در معاملات آتی، ثمن نیز مانند مبیع مؤجّل می‌باشد. در معاملات آتی یکی از طرفین متعهد می‌شود دارایی موضوع قرارداد، یعنی دارایی پایه را که می‌تواند کالا، ارز، اوراق بهادار، و یا شاخص سهام باشد، در تاریخ معیّنی در آینده تحویل دهد و قیمت آن‌را دریافت کند و طرف مقابل هم متعهد می‌شود دارایی پایه را با همان مشخّصات، تحویل گرفته و بهای مشخّص شده را بپردازد. برای الزام طرفین به انجام تعهداتشان، اتاق پایاپای بورس مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین از آنها می‌گیرد و باید متناسب با تغییرات قیمت، آن‌را تعدیل کنند. وجه تمایز این قراردادها با پیمان آتی، استاندارد بودن آنهاست که کیفیت و کمیت کالاها مشخص می‌گردد. علماء و دانشمندان حوزه و دانشگاه معاملات آتی را در قالب قراردادهای معین در فقه مانند بیع کالی به کالی، استصناع، عربون، صلح و مانند آن مورد بررسی قرارداده‌اند لکن این قرارداد ذیل هیچ ‌یک از انواع قراردادهای معیّن قرار نمی‌گیرد و باید آن را عقدی مستقل به‌شمار آورد. همچنین عده‌ای نیز این معاملات را قمار دانسته‌اند یا این‌که حکم به ربوی بودن این قراردادها کرده‌اند و آن‌را نامشروع و باطل شمرده‌اند ولیکن طبق ادله و مستندات عقلی و نقلی در معاملات آتی قمار و ربا راه نداشته و شبهه نامشروع بودن آن وارد نمی‌باشد. معاملات آتی جزء عقود لازم می‌باشد و از دیگر ویژگی‌های آن تشریفاتی، عهدی و معوّض بودن آن است.
واژه‌های کلیدی: معاملات آتی، بازار سهام، ابزار مالی مشتقه، آربیتراژ