حجیت اجماع از منظر امام خمینی (ره) و شهید صدر(ره)

توضیح

اجماع به عنوان یکی از منابع چهارگانه اثبات احکام شرعی مورد پذیرش قرار گرفته است. اما در عین حال از حیث مبنای حجّیت اجماع، میان فقهای شیعه و اهل سنّت اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی و با استناد به منابع اصولی و اقوال فقها، مفهوم اجماع و مبنای حجّیت آن نزد فقهای شیعه بالخصوص آیت الله شهید صدر(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) را بررسی نموده‌ایم. ابتدا اهل سنّت اجماع را به عنوان یک دلیل مستقل در عرض کتاب، سنّت و عقل داده امّا فقهای شیعه اگر چه به خاطر مماشات با اهل سنّت اجماع را به عنوان یکی از ادلّه اربعه قرار داده‌اند اما معتقدند اجماع تنها در صورتی حجّت است که کاشف از رأی و نظر امام معصوم علیه‌السّلام باشد. سپس فقهای شیعه راه‌های احراز رأی معصوم علیه‌السّلام از طریق اجماع را مطرح می-کنند و به مبنای حجّیت اجماع می‌پردازند. عدّه‌ای از متقدّمین قائل به طریقه دخولی با فرض دخول امام(ع) در بین مجمعین به عنوان فرد ناشناس، شیخ طوسی(ره) و پیروان او قائل به طریقه لطفی، گروهی از متأخرین قائل به طریقه حدسی شده و برخی نیز طریقه تشرّفی را مطرح کرده‌اند. شهید صدر(ره) و امام خمینی(ره)، هر دو طریقه حدسی را پذیرفته‌اند. شهید صدر(ره) معتقد است همان گونه که تعدّد خبردادن‌های حسّی به حساب احتمالات منجر به رشد احتمال مطابقت و ضعیف شدن احتمال مخالفت می-گردد نظیر همین حالت در خبردادن‌های حدسی نیز وجود دارد. لذا در جایی که تعداد فتاوا به اندازه‌ای برسد که موجب ضعیف شدن احتمال خطا در حق همه فتوا دهندگان گردد، یقین حاصل می‌شود که حکم شارع مطابق با کلمات مجمعین است. امام خمینی(ره) معتقد است بین اتّقاق نظر فقها و نظر امام معصوم(ع) ملازمه عادیه وجود دارد. بدین بیان که اگر همه فقهای ما در همه اعصار به حکمی متّفق بودند عادتاً معلوم می‌شود که این حکم را در اصل از امام معصوم(ع) اخذ کرده‌اند.
واژه‌های کلیدی: امام خمینی، شهید صدر، اجماع، حجیت اجماع.