توضیح

خسارت معنوی و جبران آن از دیرباز در حقوق داخلی ایران و رویه قضایی به یکی از چالشی‌ترین مباحث در حوزه مسئولیت مدنی تبدیل گردید است و اختلاف عمده در این حوزه ناظر به شیوه‌های جبران خسارت معنوی بوده است، رویکرد اول، نظری سلبی در این خصوص ارائه نمود و اصولاً خسارت معنوی را با توجیهات شرعی و فقهی قابل جبران نمی‌دانست، رویکرد دوم، جبران خسارت معنوی را بنا به دلایل اصل لزوم جبران خسارت و مستندات فقهی و حقوقی آن مانند قاعده لاضرر و لاضرار و عسر و حرج در کنار خسارت مادی پذیرفت، اما در رویه قضایی چندان به آن توجهی نکرد تا سرانجام رویکرد سوم هم خسارت معنوی را در کنار خسارت مادی پذیرفت و هم جبران غیرمالی این خسارات را در کنار روش‌های مالی پذیرفت و در متن قوانین و رویه قضایی نیز جاری ساخت. در این پژوهش، رویکرد آخر یعنی پذیرش جبران غیرمالی خسارات معنوی مورد پذیرش قرار گرفته است. نتایج پژوهش نیز بیانگر این است که در قوانین شکلی و ماهوی حقوقی و جزایی به مواردی از جبران خسارت معنوی به روش غیرمالی اشاره شده است که مواردی نظیر الزام به عذرخواهی، نشر حکم در جراید، اعاده حیثیت و جلب نظر زیان دیده از آن جمله است. رویه قضایی نیز به این مهم توجه داشته است و برخلاف سال‌های پیشین، تعداد آرای صادره در خصوص جبران خسارت معنوی و همینطور جبران این خسارت به طرق غیرمالی فزونی یافته است.