رویکرد مقایسه‌ای به عملیات استشهادی در جنبش‌های شیعی و اهل سنت معاصر

توضیح

عملیات استشهادی با توجه به اهمیت حفظ نفس، زمانی انجام می‌شود که با دیگر ابزار دفاعی متعارف دفع تجاوز ممکن نباشد. اطلاق آیات و روایات جهاد دفاعی و ترجیح دفاع و لزوم حفظ نفس، دلیل جواز این نوع عملیات است. و شاید در سده بیستم و نیز در سده کنونی واژه‌های عملیات شهادت طلبانه در ادبیات سیاسی و فقهی زیاد بکار می‌رود ولی این واژه‌ها به اندازه کافی به دست جامعه شناسان و فقیهان و روان شناسان به تفسیر گذاشته نشده است، آن هم به این علت که در دورانهای گذشته این واژه‌ها یک شکل کاملاً فردی داشته اما امروزه از این حالت فردی خارج شده و شکلی فراگیر و سازمان یافته و هدفمند در نقاط مختلف جهان اعم از ایران، فلسطین، لبنان، عراق، سوریه و... پیدا کرده است. لذا پژوهش حاضر که از منابع فقهی و غیرفقهی مرتبط با عملیات استشهادی است به بررسی و تنظیم و تحلیل آنها پرداخت و نتایجی که از این پژوهش به دست می‌آید به طور خلاصه عبارت است: از اینکه اکثر فقهاء اسلام، عملیات استشهادی علیه نظامیان متجاوز را مصادیق جهاد دفاعی و از احکام اولیه دانسته و آن را مشروع و جایز می‌دانند و حتی بعضی از فقها در مواردی آن را واجب می‌دانند و شرایطی را برای انجام آن بیان کرده‌اند که اهم آن به شرح ذیل است: الف) عملیات علیه نظامیان متجاوز و اشغالگر باشد. ب) عملیات برای دفاع از اسلام و مسلمین و دفع تجاوز از آن‌ها و اعلاء کلمه حق و با خلوص نیت انجام شود و خواسته‌های شخصی و نفسانی در آن دخالت نداشته باشد. ج) استفاده از دیگر شیوه‌های معمول و متداول دفاعی بی‌اثر بوده و یا نتیجه مطلوب و قابل توجهی به‌دنبال نداشته باشد. اما به کارگیری این نوع عملیات، آثار تخریبی جسمی، روحی و روانی زیادی در پی داشته و رعب و وحشت زیادی در دل دشمن ایجاد می‌کند و امنیت را از آن‌ها سلب نماید. د) تشخیص انجام این نوع عملیات با توجه به مقتضیات و مصالح سیاسی، اجتماعی و نظامی داخلی و خارجی و بعد از کارشناسی لازم و با اجازه رهبری شرعی و حاکم شرع باشد. البتّه بعضی از فقهاء می‌گویند بر اساس تشخیص اهل خبره عمل می‌شود و نیازی به اجازه رهبری شرعی نمی‌باشد. هـ) افراد بی‌گناه یعنی کسانی که نقشی در تجاوز و اشغالگری ندارند، کشته نشوند مگر این که ضرورت و اضطرار اقتضاء کند مثل مسأله تترّس و در صورت ضرورت و اضطرار هم کشتن آن‌ها نباید هدف و مقصود مجری عملیات باشد.
واژه های کلیدی: عملیات استشهادی، جنبش های شیعه، جنبش های سنی