شمول قاعده لاضرر بر ضررهای غیر مستقیم از منظر فقه و حقوق موضوعه ایران

توضیح

زندگی بشر همواره با تغییر و تحولاتی روبرو بوده که در راستای رفاه و آسایش بشر انجام گرفته اما دستآورد دیگر این تحولات بروز ضررهای نو پدید است که گریبانگیر جامعه و نسل بشر گردیده، در این راستا به رخدادهایی از این قبیل ضرر از طریق امواج الکترونیکی، ضرر به خاطر بنا سازی مرتفع در مجاور املاک دیگران، ایجاد بذرهای تراریخته در کشاورزی، بروز خطرهای زیست محیطی، منقرض شدن گونه‌هایی از گیاهان یا جانوران، حتی ایجاد آلودگی صوتی و غیره می‌توان اشاره کرد. امروزه بشر با توسعه زندگی خویش شاهد ضررهای غیر مستقیم نوظهور بوده که فرد به صورت دفعی و ناگهانی آثار فعل ضرر را نمی‌بیند بلکه در طول زمان و به تدریج دچار خسارت شده و آثار آن بعد از مدتها نمایان می‌گردد. قاعده لاضرر از مشهورترین قواعد فقهی بوده که در بیشتر ابواب فقه به آن استناد می‌شود و به موجب این قاعده، هر گونه ضرری در دایره تشریع نفی شده است. این قاعده علاوه بر مستندات قرآنی و روایی، بنای عقلایی نیز دارد بدین معنی که در زندگی مدنی، زیان رساندن به دیگران اولا امری ناپسند بوده و ثانیا عامل زیان در مقابل زیان دیده مسئول پرداخت خسارت است که این ضرر و جبران خسارت تنها شامل ضررهای مستقیم نمی‌شود بلکه شامل ضرر و جبران خسارت در صدمات غیر مستقیم نیز می‌گردد. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته با مطرح نمودن مباحثی در زمینه‌های لاضرر، تسبیب، تسلیط، اتلاف، غصب و غیره از منظر فقها و حقوق دانان به این پرسش میرسد که چگونه "مبانی و ادله قاعده لاضرر چگونه بر جبران ضررهای غیر مستقیم از سوی ضرر زننده دلالت می‌کند؟" در ادامه نیز نقاط افتراق و اشتراک فقه و حقوق موضوعه ایران پیرامون شمول قاعده لاضرر بر ضررهای غیر مستقیم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. که در این خصوص به حدیث «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» روایاتی از قبیل «انّک رجل مضارّ و لاضرر و لاضرار علی مؤمن» و ماده یک قانون مسئولیت مدنی از قوانین حقوق موضوعه ایران اشاره گردیده است؛ بنابراین ضرر رساننده در قبال این ضررها نیز مسئولیت مدنی دارد.
واژه‌های کلیدی: ضرر، لاضرر، ضرر غیرمستقیم