عرصه‌های تزاحم در فقه سیاسی و رویکرد فقیهان امامیه در علاج تزاحم (حوزه تحقیق: موضوعات مکاسب محرمه)

توضیح

نوشتار حاضر عرصه‌های تزاحم در فقه سیاسی را به‌عنوان یکی از موضوعات چالش برانگیز این شاخه از فقه، مورد بررسی قرارداده‌است. در این راستا مسائلی که حیثیت سیاسی دارند از میان موضوعات فقهی انتخاب شده و با استفاده از رویکردهای فقیهان نسبت به آن، ضوابطی در جهت شناسایی و علاج تزاحم استخراج‌گردیدهاست. حوزه تحقیق، موضوعات مکاسب محرمه انتخاب شده‌است زیرا بنابر بررسی‌های انجام شده، بسیاری از دیدگاه‌های سیاسی فقه شیعه در خلال مباحث معاملات مطرح‌گردیده‌است. در این راستا مسائلی چون حرمت بیع سلاح به اعداء دین، حرمت حفظ کتب ضاله، حرمت ولایت پذیری حاکم جائر و غیبت به عنوان موضوعاتی با حیثیت سیاسی که زمینه‌های تزاحم در آن وجود دارد، واکاری شده‌است. ضوابط شناسایی تزاحم (عوامل مؤثر در شناسایی زمینه‌های تزاحم) عبارت است از: لزوم تحلیل مصلحت محور مسائل فقه سیاسی، تحلیل ادله با نظارت مقاصد شریعت، لزوم تفکیک عناوین ثانوی از عرصه‌های تزاحم و توجه به عمومیت ادله. هم‌چنین دو ضابطه در راستای علاج تزاحم از رویکردهای فقیهان به‌دست‌آمده‌است که عبارت است از: لزوم رتبه‌بندی مقاصد شریعت و بهره‌گیری از حکم عقل. این موارد در فصل سوم به تفصیل بررسی و تحلیل گردیده‌است. به‌عنوان نتیجه می‌توان رویکرد فقیهان را در ضابطه‌بندی به معیار اهم در علاج تزاحم به چند دسته تقسیم کرد: رویکرد متکی به نصوص، رویکرد متکی به امور مهمه و رویکرد متکی به نصوص با نظارت مقاصد شریعت که به‌عنوان کامل‌ترین رویکرد می‌توان موردتوجه قرار داد.
واژه‌های کلیدی: فقه سیاسی، تزاحم، مقاصد شریعت، مکاسب محرمه.