عقل و محدوده اطاعت از دیدگاه شهید صدر

توضیح

یکی از دغدغه هایی که در حوزه تحلیل کامل از ارتباط عبد با مولای حقیقی در مدار تشریع نزد محققین مورد توجه قرار گرفته است این است که آیا در ظرف احتمال وجود تکلیف و عدم وصول علمی آن به مکلف، عقل عبد را وادار به اعتناء به احتمال می کند یا خیر یعنی در ظرف احتمالِ الزام، عبد بر اساس حکم عقل مکلف به انجام فعل و در صورت عدم انجام، مستحق عقوبت است یا خیر؟ به تعبیر دیگر تردیدی نیست که وصول حکم شرعی به مکلف دخیل در تنجز و مسئولیت عبد است اما تحدید این وصول آیا اختصاص دارد به وصول علمی یا قابل تعمیم به سائر مراتب وصول می باشد؟ از آن جایی که مشهور محققین با استناد به حکم عقل قائل به تعذیر شده اند مرحوم شهید صدر با اتکاء به تحلیل عمیق از منشأ حکم عقل به امتثال احکام، معتقد شده است که دائره مسئولیت عبد، منحصر به وصول علمی نیست و عبودیت را از منظر عقل به گونه ای تعریف نموده است که مولای حقیقی به مناط خالقیت و مالکیت بر عبد حق اطاعت دارد. آن چرا که نویسنده را وادار به پژوهشی نو پیرامون این مسأله نموده است عبارت است از اینکه آیا می توان با اتکاء به مرام عقلاء حد اطاعت را در مولای حقیقی کشف نمود یا اینکه این نوع نگاه در مقام تحدید اطاعت با اتکاء به موالی عرفی قابل اعتماد نیست؟ مرحوم شهید صدر با توجه به مقدمات و مبانی قابل تحقیق، نگاه مشهور را معیوب دانسته است یعنی دائره تنجیز را به ظرف علم به تکالیف منحصر ننموده بلکه به ظرف احتمال تکلیف نیز توسعه داده است.
واژه‌های کلیدی: شهید صدر، تکلیف، تنجیز، تعذیر، استحقاق عقوبت، تعذیر عقلی.