قراردادهای (مؤجّل) آتی در بورس اوراق بهادار

توضیح

یکی از انواع ابزارهای مشتقه، قراردادهای آتی (مؤجّل) است که در تجارت و دادوستد و به‌خصوص در بازار بورس اوراق بهادار به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت به‌کار می‌رود. قراردادهای آتی شباهت زیادی به معاملات سلف دارد و تنها وجه تمایز آن از معاملات سلف آن است که در قراردادهای آتی، ثمن نیز مانند مبیع مؤجّل می‌باشد. در قراردادهای آتی یکی از طرفین متعهد می‌شود دارایی موضوع قرارداد، یعنی دارایی پایه را که می‌تواند کالا، ارز، اوراق بهادار، و یا شاخص سهام باشد، در تاریخ معیّنی در آینده تحویل دهد و قیمت آن‌را دریافت کند و طرف مقابل هم متعهد می‌شود دارایی پایه را با همان مشخّصات، تحویل گرفته و بهای مشخّص شده را بپردازد. برای الزام طرفین به انجام تعهداتشان، اتاق پایاپای بورس مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین از آنها می‌گیرد و باید متناسب با تغییرات قیمت، آن‌را تعدیل کنند. وجه تمایز این قراردادها با پیمان آتی، استاندارد بودن آنهاست که کیفیت و کمیت کالاها مشخص می‌گردد. علماء و دانشمندان حوزه و دانشگاه قراردادهای آتی را در قالب قراردادهای معین در فقه مانند بیع کالی به کالی، استصناع، عربون، صلح و مانند آن مورد بررسی قرارداده‌اند لکن این قرارداد ذیل هیچ ‌یک از انواع قراردادهای معیّن قرار نمی‌گیرد و باید آن را عقدی مستقل به‌شمار آورد. هم‌چنین عده‌ای نیز این قراردادها را قمار دانسته‌اند یا این‌که حکم به ربوی بودن این قراردادها کرده‌اند و آن‌را نامشروع و باطل شمرده‌اند ولیکن طبق ادله و مستندات عقلی و نقلی در قرارداد آتی قمار و ربا راه نداشته و شبهۀ نامشروع بودن آن وارد نمی‌باشد و به‌استناد آیۀ (أحلّ الله البیع) این نیز در زمرۀ معاملات صحیح و مشروع قرار می‌گیرد. قرارداد آتی با استناد به آیۀ (أوفوا بالعقود) جزء عقود لازم می‌باشد و از دیگر ویژگی‌های آن تشریفاتی، عهدی و معوّض بودن آن است.
واژه‌های کلیدی: قراردادهای آتی (مؤجّل)، بورس اوراق بهادار، ابزارهای مشتقه، ریسک