ماهیت و آثار فاضل دیه در پرتو تحولات قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲

توضیح

قانون مجازات اسلامی ایران، به تبع فقه امامیه، به جرم-انگاری جنایات علیه نفس و مادون نفس پرداخته است. مطابق فقه امامیه، مجازات اصلی این جرایم در حالت عمدی، قصاص و استیفای آن نیز، مبتنی بر حصول برخی شرایط است. از جمله این شروط، که برای استیفای قصاص در پارهای از موارد ضروری است، پرداخت فاضل دیه است. تعدد اولیای دم و تفاوت درخواستهای ایشان، تفاوت در جنسیت و شرکت در جنایت، از مهمترین مواردی است که در برخی از صور برای اجرای قصاص، نیاز به پرداخت فاضل دیه نسبت به سهم جنایت ‌‌می‌باشد. در این تحقیق علاوه بر واکاوی تحولات قانون مجازات اسلامی 1392 نسبت به قانون سابق در باب فاضل دیه، بررسی می‌نماییم که ماهیت وضعی یا تکلیفی بودن پرداخت فاضل دیه نسبت به استیفای قصاص به چه صورت است و نیز تعیین زمان پرداخت فاضل دیه و مستحق دریافت دیه، چگونه می‌باشد. این نوشتار، با روش تحلیلی_توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای و خصوصا، کتب فقهی و حقوقی، به دنبال بررسی مصادیق، ماهیت،و آثار مترتب بر پرداخت فاضل دیه بوده است. علاوه بر امکان الزام مرد جانی به پرداخت دیه زن در صورت درخواست دیه در عوض قصاص، امکان پرداخت فاضل دیه زن از بیت المال نیز از تغییرات محسوس قانونگذار 1392 می‌باشد. با بررسی‌های صورت گرفته در این پژوهش، مشخص شد که پرداخت فاضل دیه برای استیفای قصاص، حکم تکلیفی بوده و شرط ایجاد حق قصاص نمی‌باشد. در تمام این موارد طبعا زمان پرداخت، مقدم بر اجرای قصاص ‌‌می‌باشد و دیه به شخص قصاص شونده تعلق میگیرد. قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران نیز علیرغم اعتقاد به تقدم پرداخت فاضل دیه در غالب موارد و تعلق دیه به قصاص شونده، ماهیت پرداخت فاضل دیه را صرفا حکمی تکلیفی می‌داند.
واژه‌های کلیدی: دیه، فاضل دیه، قصاص، جنایت، قانون مجازات اسلامی