مبانی فقهی، حقوقی و اخلاقی مطالعات انسانی و کارآزمایی های بالینی

توضیح

گستره ی وسیع علم پزشکی همواره به دنبال یافتن راههایی به جهت پیشگیری و درمان بهتر بیماریهای موجود و البته کشف روشهایی برای درمان امراض نوظهور و نادر است. از گذرگاه بررسی چالشهای متفاوت در علوم مختلف،چالش آزمایش های گوناگون بر روی انسان در علوم پزشکی، همواره مورد نظر و ازاهمیت بسزایی برخوردار بوده است، چرا که بروز عوارض روحی و جسمی از پیامدهای شایعی است که ممکن است در مدت زمان کم یا پس از گذشت چند سال درشخص بروز کند.بررسی ها و پژوهش ها بر روی نمونه های انسانی به منظور دستیابی به نتایج مورد نظر،همواره باید در قالب نمونه های آماری وسیع از جوامع انسانی صورت پذیرد.به عنوان نمونه در سال 2020 میلادی ویروسی نوظهور که با نام ویروس کرونا یا کوید19 شهرت یافت، ازیکی از شهرهای کشور چین به سرعت در سرتاسر جهان شیوع یافت. در تعدادی از کشورها تلاش برای کشف واکسن و راه درمان مناسب برای آن آغاز شد. پس از بدست آمدن نتایج تحقیقات، داده های اولیه به منظور نتایج قطعی بایدبر روی یک جامعه آماری بالا، شامل تعداد زیادی از انسانها آزمایش شده تا اثرات آن مشخص و نواقص احتمالی و کاستی های آن برطرف شود. علاوه بر دیدگاه اسلامی و وجود قواعد فقهی نظیر: لاضرر، عدالت، نفی عسروحرج، اتلاف و تسبیب که ارتباط ناگسستنی با حقوق انسانی دارند، اینکه دراین نوع پژوهشها رضایت آگاهانه به صورت کامل وجود داشته یا خیر و حقوق شهروندی و انسانی داوطلبان تا چه اندازه مورد نظر بوده، و در کنار آنها اصول چهارگانه اخلاق زیستی که شامل: اصل عدالت، اصل استقلال و خودمختاری، اصل سود رسانی و اصل عدم ضرر رسانی است، تا چه اندازه رعایت شده است، ناگفته هایی است که در اطراف این مهم هویداست.از این رو هدف از این پژوهش شناخت ابعاد مختلف فقهی،حقوقی واخلاقی درخصوص مطالعات و کارآزمایی های بالینی بر روی انسان است که بابررسی و کنکاش درمورد هرکدام،علاوه بر فهم نقاط اشتراک و افتراق آنها بایکدیگر،بتوان پژوهشهای پزشکی بر روی انسان را در گستره ی هریک از این اقسام تبیین و مورد مطالعه قرار داد. بررسی اصول اخلاقی درخصوص مطالعات وکارآزمایی های بالینی منتج به فهم « محوربودن انسان» و تاکید برحفاظت ازتمامیت جسمانی وروحانی وی دراین کارآزمایی هاست.همچنین قواعدمکتب فقه نیز با تاکیدبرحرمت وشرافت انسان در این زمینه،عزت واختیار وی را موردحمایت قرارداده و حقوق انسانی نیز دراین راستا با وضع قوانین مدنی وکیفری،موردنظر قرارداده شده است. بابررسی کامل مبانی اخلاقی،فقهی و حقوقی مطالعات انسانی و کارآزمایی بالینی بر روی انسان،دریافتیم لزوم حفظ کرامت وشرافت وحقوق نوع بشر درخصوص، مورد آزمایش قراردادن وی مهمتر و ارزشمندتر ازسایر ابعاد آن است.انجام کارآزمایی های گوناگون بدون درنظر گرفتن استقلال و خودمختاری،عدم ورودهرگونه ضرروحفظ حقوق تامه ی وی، نمی تواند دستاوردهای راضی کننده ای را برای انسان در پی داشته باشد.
واژه‌های کلیدی: کارآزمایی بالینی، اصول اخلاق زیستی، فقه پزشکی، آزمودنی انسانی، اصل عدالت.