مبانی و ادله ی تقدم مصالح اجتماعی بر مصلحت فردی از دیدگاه مذاهب اسلامی

توضیح

عنصر مصلحت یکی از مباحث مهم فقه و اصول در منابع علوم اسلامی است. به عقیده فقهای شیعه تمام احکام تابع مصالح و مفاسدند که بدون آن ملاک‌ها، هرگز شارع مقدس این احکام را تشریع نمی‌نمود. از این حیث ارتباط تنگاتنگی میان مصلحت و حسن و قبح عقلی وجود دارد. در نظر فقهای اهل سنت مصلحت در قالب مصالح مرسله بیان می‌گردد که در میان تقسیمات چندگانه، حفظ مصالح ضروریه که همان حفظ دین، نفس، عقل، نسل و مال است در نظر اکثریت آن‌ها لازم می‌باشد.مصلحت از حیث دامنه تأثیر می‌تواند اجتماعی یا فردی باشد و ممکن است در تزاحم با یکدیگر باشند. در صورت تزاحم، مصلحت عمومی بر مصلحت فردی مقدم است. بنابراین در تحقیق حاضر به شیوه تحلیلی- توصیفی به بررسی این مسأله پرداخته‌شده، و بر اساس ادله ثابت شده است که در شریعت اسلام با تمسک به آیاتی از قرآن کریم مانند آیه‌ی تبیین کننده حکم قصاص و آیه تغییر قبله و غیره و برخی روایات از جمله روایت تلقی رکبان و دلیل عقلی و بناء عقلا می‌توان اهمیت مصلحت عموم و تقدم آن را اثبات نمود. همچنین در نظر فقهای اهل سنت حفظ مقاصد دین که مصالح عموم را در برمی‌گیرد حائز اهمیت است؛ چرا که مقابله با آن موجب خدشه به مصالح جامعه می‌گردد لذا حفظ این مصالح را لازم و ضروری می‌دانند، در نظر فقهای اهل سنت موضوع حفظ مصلحت در فقه حکومتی و احکام ثانویه بارز است و همچنین در معاملات و امور غیرعبادی نیز حفظ مصلحت ساری و جاری است برخلاف در امور عبادی و ملحقات آن، که در آن‌ها جای مصلحت‌اندیشی وجود ندارد. اما در نظر فقهای شیعه مسأله تقدم مصلحت اجتماعی بر مصلحت فردی در تمام ابواب فقه جاری و ساری است و صرفاً در موضوعی خاص مطرح نمی‌باشد و این مسئله در احکام حکومتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
واژه‌های کلیدی: مصلحت، مصالح اجتماعی، مصلحت فردی، اهم و مهم، مقاصر شریعت.