مبانی کلامی فقه حکومتی

توضیح

دانش فقه که همواره فرزند زمانه خویش بوده و به‌مثابه دانشی در تراز پاسخ‌گویی به نیازهای زمانه، در زمان‌های گذشته پاسخ‌گوی نیازهای فردی مؤمنان بوده و اداره مؤمنانه جامعه ایمانی را بر عهده داشته است، در عصر حاضر و تحقّق حکومتی مبتنی بر هنجارهای فقهی، اداره شریعت‌مدار حکومت را در قالب «فقه حکومتی» بر عهده گرفته و با نگرشی به اداره مطلوب حکومتی دینی، فرایند اجتهاد را در به‌سامانی جامعه در وصول به اهداف و غایات دین را مورد عنایت قرار می-دهد. ازآنجاکه علم کلام همواره به‌عنوان دانش پشتیبان علم فقه به شمار رفته و نقشه راه و مبانی آن را ترسیم می‌کند، لذا این تحقیق در راستای تبیین رویکرد روزآمد فقه و بر عهده گرفتن کارویژه اداره نظام سیاسی، متناسب با نیازهای امروزین جامعه اسلامی، مبانی کلامی‌ای که به اثبات و تبیین این رویکرد فقهی، منجر می‌شود را مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. این تحقیق که در پاسخ به چیستی مبانی کلامی فقه حکومتی شکل گرفته است، از روش‌شناسی کلامی که تلفیقی از روش عقلی و نقلی (به تناسب موضوعات نصّ محور و عقلانی) است استفاده کرده و مبانی کلامی خداشناختی، انسان-شناختی، راهنماشناختی و دین‌شناختی فقه حکومتی را مورد بررسی قرار داده است. علم کلام، بر این اساس، علاوه بر این‌که حجیّت فقه در اعصار گذشته و متناسب با قبض ید فقیهان، در تراز پاسخ‌گویی به نیازهای مؤمنانه جامعه دینی را تضمین کرده است، مبانی فقه حدّاکثری (فقه حکومتی) در زمان بسط ید و حاکمیّت فقیهان بر اداره جامعه دینی را ارائه کرده و حکم به اداره شریعت‌مدار جامعه توسّط قوانین فقهی می‌کند. بر این اساس، این تحقیق، علاوه بر مفهوم شناسی مناسب از فقه حکومتی، پاسخی به چیستی آن داده و زوایای آن را مورد بررسی قرار داده است. بلکه ضمن محدود ندانستن باورهای خداشناختی، انسان‌شناختی، راهنماشناختی و دین‌شناختی، به امور ذهنی و عقیدتی، امتدادی از این باورها در گستره اداره امور دینی جامعه، ترسیم کرده و الزامات عینی این عقاید در عرصه اداره جامعه را در قرائتی حدّاکثری از فقه شیعه ارائه کرده است که به رویکردی وسیع در فقه، ناظر به اداره امور کلان جامعه انجامیده و نه‌فقط رویکرد فقه حکومتی را توجیه و تبیین می‌کند، بلکه آن را در عصر حاضر و متناسب با حاکمیّت فقیهان بر نظام سیاسی، اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. آنچه می‌تواند دستاورد و نوآوری این تحقیق، به شمار رود، به خدمت گرفتن مباحث کلام مضاف (کلام سیاسی) و منابع آن، برای پاسخ به پرسش از امکان فقه حکومتی به‌عنوان یکی از مورد ابتلاترین مسائل در ظرف حکومت اسلامی و امکان تحوّل فقه شیعه از رویکردی فردمحور، به رویکرد حکومتی است.
واژه‌های کلیدی: فقه حکومتی، کلام سیاسی، کلام سیاسی، مبانی کلامی، مبانی خداشناسی فقه حکومتی، مبانی انسان شناسی فقه حکومتی، مبانی راهنما شناسی فقه حکومتی