مطالبه خسارات ناشی از جرم

توضیح

همگام با پیشرفت جامعه، صنعت و فنون و ظهور افکار نو، قانونگذار ایران با پذیرش خسارات معنوی در کنار زیانهای مادی و ایجاد توسعه در مفهوم ضرر، مسئولیت مدنی یا به اصطلاح فقهی آن ضمان قهری ناشی از جرم تحولی جدید در قوانین جزایی و مدنی ایجاد نمود. از این پس بر اساس قانون، امور معنوی نیز همچون امور مادی ارزشمند و دارای اعتبار بوده و اگر مورد تجاوز و لطمه قرار گیرند عامل زیان ملزم به جبران خسارات می‌گردد. قانون مسئولیت مدنی با تعمیم این موضوع، چه آنکه عمل، جنبه کیفری داشته باشد و چه نداشته باشد، خسارات معنوی را قابل مطالبه دانسته است گرچه ماده 9 قانون آیین دادرسی کیفری با وضوح و روشنی کامل زیانهای معنوی وارده را به ظاهر نسخ نموده اما این مقوله از ذیل این ماده قابل استنباط است. مسئله تکامل حقوق ناشی از مسئولیت فکر، توسعه مفهوم زیان با توجه به تحولات جامعه صنعتی از مسائلی است که نیاز به توجه جدی دارد، زیرا وسایل صنعتی به همان اندازه که زندگی را آسان نموده‌اند آن را به خطر انداخته‌اند. نگاهی به آمار تلفات ناشی از رانندگی و ضرر و زیانهای که در کارخانه ها و کارگاهها به وجود می‌آید نشان دهنده خطرهای بزرگی است که بشر را با آن مواجه کرده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، اسلامی کردن قوانین و مقرارت کشور به صورت ریشه‌ای و بنیادین آغاز شد. از جمله قوانینی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر اساس فقه شیعه به تصویب رسید قانون دیات بود. این قانون که در سال 1361 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. از تاریخ تصویب به مدت پنج سال به صورت آزمایشی اجرا شد. در سال 1370 این قانون مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت و تحت عنوان کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی به تصویب رسید. و برای مدت پنج سال از تاریخ تصویب قابل اجرا شد. سوال مهمی که بعد از تصویب این قانون مطرح شد این بود که، ماهیت دیه چیست؟ آیا ضرر و زیان مازاد بر دیه قابلیت مطالبه دارد یا خیر؟ بارها در آراء قضایی مشاهده شده است که ماهیت دیه را مجازات تلقی کرده‌اند و در برخی موارد عنوان خسارت به آن داده‌اند در عین حال همین تعارضات در متن قانون مجازات اسلامی به وضوح مورد تصویب قانونگذار قرار گرفته است. این موضوع نه تنها با سبک و سیاق قانونگذاری در تضاد است در نحوه استیفاء حقوق زیان‌دیدگان و متضررین از جنایات بر نفس و اعضاء، تأثیر بسزایی دارد و خلاء ناشی از این موضوع به شدت احساس می‌شود. در این پایان‌نامه با طرح این مطلب که فعل یا ترک فعل مجرمانه علاوه بر آثار مربوط به خود موجب ایراد خسارت به افراد جامعه می‌گردد. ابتدا به بحث و بررسی پیرامون ماهیت و موضوع خسارات ناشی از جرم و سپس به تقسیم و تحلیل انواع خسارات یعنی خسارات مادی و معنوی و جسمانی با تکیه بر مواد قانونی و منابع فقهی حقوقی، پرداخته شده است. چگونگی طرح دعوای مطالبه خسارات ناشی از جرم عنوان دیگری است که در آن امکان طرح دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم در محکمه رسیدگی کننده به دعوای کیفری با تقدیم دادخواست، قبل از اعلام ختم دادرسی یعنی بدون محدودیت زمانی مطرح گردیده است و از طرفی در جرایمی نظیر سرقت و اختلاس و کلاهبرداری نیازی به تقدیم دادخواست ندارد و فقط در خصوص دیگر خسارات بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، باید دادخواست تنظیم شود.