مطالعه تطبیقی اصل مساوات در سیره اجتماعی امام علی (علیه السلام) و عملکرد خلفای سه گانه

توضیح

برابری انسان‎ها از پایه‎های بنیادین نظام اجتماعی مدینه‎النبی بود که در عصر خلفا به حاشیه رفت و به‎جای آن بسیاری از مناسبات و معیارهای جاهلی بازتولید شد در مقابل، امام علی اصل مساوات را راهبرد حکومت خویش قرار داد. این نوشتاربرای اولین‎بار با ارائه شاخصه‎هایی در حوزه‎های مساوات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به یک چارچوب نظری در سنجش داده‎های تاریخی دست یافته است، سپس کوشیده است با روش مطالعه تطبیقی و استفاده از مفاهیم، اصطلاحات و ادبیات جامعه‎شناختی، ضمن معیار قرار دادن قرآن و سنت نبوی، نگرش، رویکرد و میزان پایبندی خلفا و امام علی را نسبت به اصل مساوات و آثار، پیامدها، تشابه، تفاوت و تعارض‎های برآمده از این اصل را نشان دهد. مطالعه این رساله نشان می‎دهد مبانی هستی‎شناسانه، انسان‎شناسانه، معرفت‎شناسانه، سبب شکل‎گیری معیارهای، «عربیت»، «قریشی»، «اموی»، «هم‎پیمانی سیاسی» در توزیع منابع اجتماعی در مکتب خلفا شد و به‎کار گیری این معیارها سبب تبعیض در انتخاب کارگزاران، دستیابی عناصر فاسد به مناصب، نادیده گرفتن نقش عامه در امور سیاسی، سلب امنیت، آزادی، کرامت از مخالفان سیاسی، تبعیض در اجرای حدود قانونی و قضایی، تشدید شکاف درآمدی و فعال کردن گسل‌های قومی وقبیله‎ای گردید. امام علی بر مبنای باور کامل به توحید و معاد وسنت نبوی و کرامت ذاتی انسان، با اجرای بدون تأخیر، ملاحظه و استثنای اصل مساوات، سبب حذف کارگزاران فاسد، مشارکت مردم در فرایندهای سیاسی، ایجاد امنیت همگانی، توزیع یکسان منابع اقتصادی، پاسداشت حقوق همه اقوام و گروه‎های اجتماعی به‎ویژه اعراب غیر قریش و عجم‎‎‎‎‎‎‎ها‎ شد که نتیجه آن احیای توازن و تعادل مدینه النبی بود. از موارد مطمح نظر نویسنده در این جستار بررسی دستاوردها و پیامدهای اجرا و عدم اجرای مساوات اجتماعی در دوران خلفا و امام علی است. حذف اجتماعی و معرفتی اهل‎بیت، کاهش انسجام اجتماعی و تشدید تضادها و تنش‌های اجتماعی وخشونت‎های مدنی، فرقه‎گرایی، تسلط امویان برجامعه، شکل‎گیری امپراتوری عربی به‎جای امت واحده نبوی، ازپیامدهای عدم اجرای مساوات اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی، بازتولید سرمایه اجتماعی و ارائه الگوی مطلوب حکمرانی و ترویج مکتب تشیع از نتایج اجرای مساوات اجتماعی در جامعه بعد از رحلت رسول‌الله می‌باشد. در این رساله مبانی، معیار و عملکرد خلفا و سنت نبوی و علوی نسبت به اصل مساوات مورد مقایسه قرار گرفت که از 49 مورد تطبیق داده شده 6 مورد (12درصد) تشابه، 28 مورد (57 درصد) تعارض، 15 مورد (30 درصد) تفاوت، بین سنت نبوی و علوی با مکتب خلفا و تنها دو مورد تفاوت بین سنت نبوی و علوی دیده می‎شود و در سایر موارد تشابه بین این‎دو سنت وجود دارد. نتیجه اینکه سیاست‎ها و اقدامات خلفا اغلب، ناشی از ساختار و ارزش‎های جاهلی و عملکرد و سیاست‎های امام برگرفته از آموزه‎های قرآن و سنت نبوی بود.
واژه‌های کلیدی: اصل مساوات، نابرابری‌های اجتماعی، سنت، عملکرد، پیامبر، خلفا، امام علی (علیه السلام).