مقایسه تطبیقی تحلیلی «عقل» در اصول فقه امامیه و اصول فقه اهل سنت

توضیح

مقایسه تطبیقی ـ تحلیلی «عقل» در اصول فقه امامیه و اصول فقه اهل سنت چکیده مسأله عقل و کاربرد آن در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و نیز در فقه و اصول فقه همیشه مورد عنایت دانشمندان بوده است. از دیر باز میان متکلمان، فلاسفه، عرفا و ... درباره عقل و ارزش آن در علوم اسلامی اختلاف نظر بوده است. این اختلافات به حوزه فقه و اصول نیز راه یافت و دانشمندان مکاتب مختلف درباره عقل و توانایی یا عدم توانایی آن در استنباط احکام نظرات متفاوت و گاه متعارض عرضه کرده‌اند. اهمیت و ضرورت پرداختن به چنین موضوع مهم از آنجا روشن می‌شود که امروزه بسیاری دانشمندان و نحله‌های فکری معاصر و حتی مردم عادی به بهانه ارزش والای عقل به عنوان بزرگترین عطیه الهی، خواهان صدور احکام شرعی بر مبنای آن شده‌اند بدون اینکه عقل را تعریف کرده و حدود و ثغور آن را روشن کنند. هدف این پایان نامه تبین حدود و ثغور عقل و معنا و ارزش آن در فقه و اصول امامیه و اهل سنت است. از نتایجی که به آن رسیدیم این است که عقل هم در فقه امامیه و هم در فقه اهل سنت به کار می‌رفته ولی گاهی آن را عقل ننامیده‌اند. قیاس، مصالح مرسله، سد و فتح ذرایع و مانند آن نزد اهل سنت، همه یا برخی مقدمات آن عقل بنیاد است. عقل نزد شیعیان بیشتر بر مبنای حسن و قبح نهادینه شده است که با توجه به تعریفی که شیعیان از حسن و قبح ارائه می‌دهند و اینکه چنین عقلی تنها امور کلی را درک می‌کند و از درک امور جزئی ناتوان است کارایی چندانی در فقه ندارد و انتظار می‌رود که با ارائه تعریف دیگری از عقل آن را پویا‌تر کرد.
واژه‌های کلیدی: عقل، اصول فقه امامیه و اهل سنت، حسن و قبح، مقدمه واجب، قیاس، مصالح مرسله، سد ذرایع و فتح ذرایع.