نقش فقه مقاصدی از دیدگاه مذاهب در حل چالش‌های حقوق بشری جوامع اسلامی

توضیح

به رغم آن که اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین از سلسله ادیان ابراهیمی، بیش از چهارده قرن قبل یعنی در اوایل قرن هشتم میلادی، انسان را فارغ از تمایزات مختلف، صاحب کرامت و جانشین خداوند در زمین اعلام کرد و قائل به حقوق ذاتی و اکتسابی برای وی شد. اما اکنون جوامع اسلامی، به دلایل مختلف، متهم به نقض حقوق بشر شده‌اند. از طرفی فقهای مذاهب اسلامی، نسبت به قبول یا رد حقوق بشر معاصر، دیدگاه یکسانی ندارند. برخی پذیرش آن را مطلقا نفی و برخی مطلقا می‌پذیرند و جریانی هم راه میانه را در پیش گرفته‌اند. به نظر می رسد با عنایت به روح کلی و آموزه‌های معتبر شریعت و با بهره گیری از روش پویای مبتنی بر جلب مصالح و دفع مفاسد فقه مقاصدی، که رویکردش محوریت حقوق انسان در مجموعه مقاصد شریعت است و با تکیه بر کرامت و منزلت انسانی، که هَم ام المقاصد شریعت اسلام است و هَم پایه و اساس همه حقوق تعریف شده نظام جهانی حقوق بشر و به طور مشخص نقطه اشتراک رویکرد مقاصدی جدید و حقوق بشر معاصر می‌باشد، فقه مقاصدی، در تعامل مثبت و تعاطی متقابل با نظام حقوق بشر معاصر، می‌تواند به رغم وجود نقدهای جدی به نظام حقوق بشر معاصر، بسیاری از چالش‌های مطروحه از سوی منتقدین را در حوزه حقوق خصوصی شامل؛ حقوق زنان، نابرابری حقوق مسلمانان و نظام برده داری و در حوزه حقوق عمومی شامل؛ حقوق اساسی و احکام کیفری اسلام، با بهره گیری از ظرفیت های فقه مقاصدی در باره گستره حجیت عقل و کیفیت استفاده از نصوص عام کتاب و سنت و چگونگی استنباط حکم از خطابات و نصوص مبیّن مقاصد و با لحاظ حجیت عرف، مصالح مرسله، اصل تبعیت و با لحاظ انفتاح باب اجتهاد پاسخ دهد و ادعای ناسازگاری حقوق بشر معاصر و فقه و شریعت را، به سازگاری بدل نماید.
واژه‌های کلیدی: ظرفیت فقه، چالش های حقوق بشر، مقاصد الشریعه، فقه مقاصدی.