نقش معرفت های احتمالی در نظریه پردازی در علم اقتصاد اسلامی بر مبنای آرای شهید صدر

توضیح

در نگرش شهید صدر، قواعد رفتاری اقتصادی، یعنی شیوه‌های خاصی از رفتار که اکثریت مردم در اکثر موارد انجام می‌دهند و دارای ماهیت، علل یا آثار اقتصادی است، موضوع علم اقتصاد اسلامی است. شناخت قواعد رفتاری، یا شناخت مصادیق عینی است یا به‌دنبال کشف سنت‌های الهی، یعنی قوانین تکوینی حاکم بر پدیده‌های اقتصادی است. بنابراین نظریه‌پردازی در علم اقتصاد اسلامی، یا ناظر به تطبیق مصداق بر مفهوم یا ناظر به کشف مفهوم مجهول است. نظریه‌پردازی در علم اقتصاد اسلامی، به معرفت‌های احتمالی متکی است. مقصود از معرفت احتمالی، شناخت‌های ناظر به واقعیت عینی است که بالطبع تحقق تدریجی دارد و توان نفی نقیض خود را ندارد. این گونه معرفتی، دارای ارزش علمی و عملی است. سازوکار «استظهار» رایج در اصول فقه، ابزاری برای استیفای این گونه معرفتی درباره کلام شارع و رفتار مردم است. منابع معرفت احتمالی، شامل نقل، حس و شهود است. معرفت نقلی، در دو قالب منابع اولیه شامل قرن و سنت و منابع ثانویه شامل مفاهیم اسلامی و فتاوا برای کشف سنت‌های اقتصادی و اعتباریات اقتصادی در علم اقتصاد اسلامی مفهومی کارآیی دارد. معرفت حسی، شرط لازم علم اقتصاد اسلامی مصداقی است. معرفت حسی، در شناخت قواعد رفتاری دچار نقص‌های غیرقابل اغماض است. معرفت شهودی احتمالی، در کنار معرفت حسی احتمالی، شرط کافی برای تحقق علم اقتصاد اسلامی مصداقی ایجاد می‌کند. نظریه‌پردازی در علم اقتصاد اسلامی، مبتنی بر سازوکار اصولی استظهار، محقق می‌شود: این سازوکار، با تبیین نظریه هنجاری با استظهار هنجارهای اقتصادی مسئله‌ساز،”تشریح پیشینه نظریه علمی و سیاستی “،” در شکل‌گیری پرسش تحقیق نقش دارد. نظریه‌پردازی مصداقی، با استظهار معانی رفتارهای اقتصادی از متن واقعیت اجتماعی و نظریه‌پردازی مفهومی، با استظهار سنت‌های اقتصادی از کتاب و سنت، بر معرفت‌های احتمالی و منابع احتمالی آن مبتنی است.
واژه‌های کلیدی: معرفت احتمالی، نظریه پردازی در علم اقتصاد اسلامی، شهید صدر.