نوآوری‌های اصولی شهید صدر(ره) در ادله اجتهادی

توضیح

1-شهید صدر علم اصول را اینگونه تعریف کرده است:"علم به عناصر مشترک فرایند استنباط" 2-شهید صدر حقیقت حکم شرعی را بر خلاف مشهور که آن را خطاب متعلق به فعل مکلف می‌دانند،"قانون‌گذاری صادره از طرف خداوند برای نظام‌بخشی به زندگی انسان" می‌داند. 3-در سازش دان کامل میان حکم ظاهری و حکم واقعی، شهید صدر به مسلک "حفظ ملاک اهم" قایل شدند که در آن جعل حکم ظاهری را بر اساس حفظ ملاک اهم واقعی در حالت شک می‌داند.4-فرق میان اماره و اصل را شهید صدر با توجه به مسلک خود در حقیقت حکم ظاهری، در منشا اهمیت ملاک‌ها می‌بیند اگر اهمیت از لحاظ احتمال باشد اماره است، اگر اهمیت از لحاظ محتمل باشد، اصل عملی صرف است و اگر اهمیت از هر دو سرچشمه گیرد اصل تنزیلی است.5-تعلق امر(احکام) را شهید صدر برخلاف مشهور به صورت‌های ذهنی می‌داند و نه افعال خارجی.6-شهید صدر براساس مسلک "عمومیت حق اطلاعات" حجیت قطع را ذاتی نمی‌داد. و احتمال و ظن در تکلیف را نیز حجت می‌داند و عدم امکان تصرف شارع در این میان را از لغویت این تصرف می‌بیند، شخص قاطع هیچ‌گاه خود را مخاطب شارع نخواهد دید.7-در مبحث علم اجمالی و در بحث ثبوتی امکان ترخیص شارع در مخالفت قطعی، از آن جایی که شهید صدر حجت قطع را ذاتی نمی‌داند، و به صورت علم اجمالی، قاطع به وجوب جامع ممکن است خود را مخاطب شارع ببیند، ایشان برای امکان ترخیص محذوری نمی‌بیند.8-در نظر شهید صدر قطع قطاع حجت است و متجری مستحق عقاب است.9-در جایگزینی اماره برای قطع موضوعی، در صورت فقدان دلیل دال بر مسئله، شهید صدر تفصیلی را مطرح کردند مبنی بر توانایی اماره برای جایگزینی در آن جایی که قطع موضوعی طریقی است و عدم توانایی اماره در آن جایی که قطع موضوعی صفتی باشد.10-ضابطه در مفهوم داشتن جمله شرطیه را شهید صدر در "توقف جزا بر شرط" و نه "استلزام شرط مرجزا" می‌بیند.11-در نظر شهید صدر یقین در تواتر به واسطه حساب احتمالات حاصل می‌شود و نه آن چنان که مشهور می‌پندارند،براساس قضایای اتفاق نظر جمع بی‌شمار بر دروغ‌گویی محال است.12-اجماع را شهید صدر-از طریق حساب احتمالات- راهی برای احراز دلیل بر حکم شرعی می‌داند و نه دلیل صحت خود حکم.13-اجماع-در صورت حصول آن- از ارتکاز میان متشرعه حکایت می‌کند که همین ارتکاز دلیل اجماع‌کنندگان است.14- از آنجایی که شهید صدر ملاک حجیت اجماع را کشف مرتکز ذهنی نزد متشرعه می‌داند، ایشان اجماع مرکب را حجت نمی‌داند. 15-شهید صدر قاعده تسامح در ادله سنن را قبول ندارد.16- در نظر او موضوع حجیت ظهور، ظهور تصدیقی به شرط عدم علم به قرینه منفصله است. 17-معتقد است اصالت ظهور و اصالت عدم قرینه دو اصل متفاوت با دو مجرای متفاوت است و نه این که مجرای این دو یکسان باشد تا بر سر اصالت یکی بر دیگری نزاع شود. مجرای اصالت ظهور آنجایی است که ظهور لفظ روشن و واضح باشد و مجرای اصالت عدم قرینه آن جایی است که به سبب احتمال غفلت در ثبت قرینه خود ظهور لفظ احراز نشده باشد و آن گاه به وسیله اصالت عدم قرینه ظهور را احراز می‌کنیم. 18-شهید صدر برخلاف مشهور، تکلیف را در صورت اضطرار به سبب سوء اختیار مکلف، ثابت می‌داند. 19-شهید صدر بر اساس تفکر خود در حقیقت حکم ظاهری، مسئله مجزی بودن این نوع احکام را که از دیرباز حل فنی آن پیچیده می‌نمود، حل نموده است.20-شهید صدر همانند استادشان مرحوم آیت‌الله خویی و محقق عراقی، به عدم ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع معتقد است.
واژه‌های کلیدی: اماره، نوآوری، عقل، حجیّت، صدر، اجتهاد، حکم شرعی، استنباط احکام، علم اصول، ادله فقهی،
محمد باقر، 1931-1979 م.