وظایف کنشگران در تربیت عقلانی از منظر فقه

توضیح

ساحت عقلانی، از ساحت‌های بنیادین تربیت و عقل از راه‌های اصلی رسیدن انسان به کمال و سعادت می‌باشد؛ بر این اساس، رشد همه جانبه قوه عقلانی و آشنایی با رسالت‌ها و وظایف نهادهای تربیتی در خصوص این ساحت تربیت ضرورت می‌یابد. تحقیق حاضر با هدف دست یابی به حکم تکلیفی نهادهای تربیتی در قبال ساحت عقلانی با رویکرد فقهی با روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر شیوه فقهی (اجتهاد و استنباط) انجام گرفته است. یافته‌های تحقیق نشانگر اهتمام فقه به تربیت عقلانی است.از منظر فقه، عقل از منابع مهم شناخت و منبعی معتبر در کنار نقل برای استکشاف حکم تکلیفی می‌باشد؛ از این رو حفظ سلامت عقلی مکلفان و رشد استعدادهای عقل در کانون توجه فقه است. در این راستا وظایفی بر عهده نهادهای تربیتی قرار داده شده و آنان را در قبال این ساحت تربیتی مسؤل می‌داند. از نگاه فقه خانواده در قبال تربیت عقلانی اهل وظیفه دارد و تعلیم احکام عقلی واجب به منظور صیانت اهل از آتش و راهنمایی عقول آنان در جهت شناخت اصول اعتقادی و تعلیم احکام نقلی از وظایف الزامی این نهاد است. تعلیم احکام غیر الزامی عقلی و نقلی و نیز رشد همه جانبه عقل در حوزه‌های: معاش، ابزار، فیلسوف و خردمند بار آوردن آنان در زندگی اجتماعی، سیاسی و... از وظایف استحبابی است. همچنین سلسله وظایف تمهیدی استحبابی قبل از تولد فرزند به منظور بهداشت عقلی و پیشگیری از تولد فرزند با ناتوانی‌های ذهنی از وظایف استحبابی خانواده است. دو نهاد حکومت و علمای دین نیز در قبال ساحت عقلانی مسؤلند. آشکار سازی گنجینه‌های عقول، تعلیم حکمت، رشد استعدادهای عقلی در جنبه‌های نظری و عملی، علمی و اکتشافی از وظایف اصلی این دو نهاد است. از نظر فقهی تعلیم و تعلم علوم عقلی مدون جایز، در مواردی مستحب و در مواردی واجب است. آموزش شعر صرف نظر از محتوا مشروع؛ اما آموزش شعر با محتوای باطل حرام است. آموزش شعر حق، اگر در مدح اهلبیت و ترویج معارف دین باشد مستحب در غیر این صورت مکروه می‌باشد. قصه، داستان و رمان از لحاظ اتصاف به جواز و حرمت مانند شعر است. تعلیم و تعلم قصه و رمان از نوع باطل حرام است. انشأ، تعلیم و تعلم رمان اگر موجب تهییج شهوت و آلوده شدن به گناه گردد و نیز خواندن رمان عاشقانه با قصد لذت حرام است.
واژه‌های کلیدی: تربیت، تربیت عقلانی، نهادهای تربیتی، فقه تربیتی، اجتهاد تربیتی، حکم تکلیفی