ویژگی های مالکیت در گستره مالکیت های فکری: چالش ها و راهکارها (فایل منبع موجود نیست)

توضیح

هرگاه سخن از دارایی به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول،‌ زمین، کالا و غیره سوق پیدا می‌کند. در حالیکه در دنیای امروز علاوه بر مالکیت بر دارایی‌های پولی (اعتباری) و فیزیکی (مادی از جمله منقول و غیر منقول)، نوع دیگری از مالکیت با عنوان مالکیت دارایی‌های فکری مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارایی‌های ملموس، پر اهمیت‌تر است. مالکیتی که بر یک شی نیست بلکه در واقع بر فکر و ایده‌ای است که منجر به نوآوری در صنعت یا نگارش یک کتاب و یا رونق یک نام تجاری شده است. همین مالکیت باعث می‌شود به راحتی نتوان یک کتاب را کپی یا محصولاتی با نشان تجاری تقلبی به بازار عرضه کرد. امروزه راجع به اصل دارایی های فکری، هیچ گونه تردیدی در نظام های حقوقی دنیا وجود ندارد و این اتفاق نظر و اهتمام توسط نظام های حقوقی وجود دارد که می‌بایست از صاحبان چنین دارایی هایی حمایت های لازم صورت پذیرد. فکر و اندیشه منجر به تولید آثار مختلفی در زمینه های گوناگون می‌گردد که لازم است قواعد مربوط به انواع آن مورد بررسی دقیق قرار گیرند. امروزه مالکیت دارایی‌های فکری مورد توجه بسیاری قرار گرفته است که به مراتب اهمیتی بیش از دارایی‌های ملموس دارد زیرا حقوق مالکیت فکری، چرخ دنده اصلی ماشین نوآوری محسوب شده و موجب شکوفایی اندیشه‌های خلاق انسانی، توسعه تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می‌شود. امروزه رونق کسب و کار های نوین و حمایت از تولیدات فن آورانه و دانش بنیان، از اصلی ترین ملاک های توسعه اقتصادی و اجتماعی و خصوصاً یکی از راهکار های اصلی برون رفت جمهوری اسلامی ایران از مشکلات، خصوصاً مشکلات اقتصادی است. اغلب کسب و کارها و بویژه کسب و کارهای دانش بنیان با موضوعات مربوط به حقوق مالکیت های فکری ارتباط مستقیم دارند و در قراردادهای مربوط به مسائل و روابط کاری و یا تجاری، مباحث مربوط به مالکیت دارایی های فکری بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. در هزاره جدید دارایی‌های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت‌ها هستند بطوریکه مالکیت دارایی‌های فکری در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت‌های دانش بنیان قلمداد می‌شود. ایده‌های «نوآور و خلّاق» اساس کسب و کار شرکت‌های موفق هستند، با این وجود ایده‌های صرف، از ارزش اقتصادی کمی برخوردار بوده و برای تبدیل ایده‌های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیت فکری و بویژه گواهینامه‌های اختراع حیاتی است. اهمیت حمایت از مالکیت دارایی های فکری زمانی از حمایت‌های حقوق بشری و بین‌المللی فراتر می‌رود که به تاثیر آن در رونق تجارت به ویژه تجارت بین‌المللی و تحقیقات و توسعه فناوری به ویژه فناوری‌های نوین پرداخته شود. مطالعه تاثیراتی که حمایت از دارایی‌ها و سرمایه‌های فکری در توسعه علوم و فناوری داشته گویای این مطلب است که یکی از نتایج عمده حمایت از مالکیت فکری، ترغیب دانشمندان و محققان به انجام تحقیقات بیشتر و موثرتر است. لذا بر همین اساس لازم است تا مختصات دقیق دارایی های فکری مورد بررسی قرار گرفته و تبیین گردند تا صاحبان چنین دارایی هایی بتوانند از اموال خود در برابر سایرین حراست نموده و سایر افراد نیز با پشتوانه حقوقی در این مسیر گام بردارند. همانطور که در ابتدای بحث اشاره شد، در گذشته، اموال افراد محدود به دارایی های ملموس می‌شد لذا قواعد و مختصاتی که برای مالکیت اشخاص بر دارایی ها ترسیم می‌شد، ناظر بر همان تقسیم بندی سنتی از اموال بود. با توجه به گسترش ابعاد حیات فردی و اجتماعی اشخاص در طول زمان، قسم جدیدی از دارایی برای اشخاص، تحت عنوان دارایی های غیر مادی شناسایی شد. دارایی های غیر مادی اعم از دارایی های فکری هستند و دارایی های دیگری همچون اموال دیجیتالی همانند رمز ارزها یا حقوق غیر مادی منعکس از اموال مادی همانند حق سرقفلی و موارد متعدد دیگر را شامل می شوند. لکن آنچه که این پژوهش بدنبال بررسی آن است، مختصات مالکیت بر دارایی های فکری است. مختصاتی که برای مالکیت بر دارایی های ملموس ناظر بر تقسیم بندی سنتی ایجاد شده بود، امروزه با پدیدآمدن قسم جدیدی از دارایی ها تحت عنوان دارایی های فکری، امکان پاسخگویی به تمام نیازمندی های این قسم جدید از اموال و سوالات پیرامون آنها را ندارد. لکن لازم است حدود و ثقور برخی از مختصات مالکیت بروزرسانی گردد و در صورت لزوم مختصات جدیدی برای مالکیت بر این قسم نوین از دارایی ها ترسیم گردد. بعنوان مثال مختصاتی که توسط قانون مدنی و فقه برای موضوع بیع (مبیع) در نظر گرفته شده است، دارایی های فکری را شامل نمی‌شود. قانون مدنی با الهام از مباحث فقهی، در ماده 338 بیان می‌کند: «بیع عبارت است از تملیک عین بعوض [به عوض] معلوم.» در ادامه قانون مدنی به تشریح اوصاف «عین» می‌پردازد که این اوصاف و عینیت، شامل دارایی های فکری نمی‌شود. تاکنون قریب به 800 عنوان پایان نامه و رساله دکتری با محوریت موضوعات مختلف مرتبط با مالکیت های معنوی نگاشته شده‌اند. با بررسی عناوین، چکیده، فهرست و فهوی کلام در اغلب پایان نامه ها و رساله هایی که قرابت موضوعی با موضوع این پژوهش دارند، این نتیجه حاصل گردید که این آثار را می توان در 2 دسته تقسیم بندی نمود. دسته اول شامل تولیداتی است که صرفاً به اثبات مسئله مالکیت بر دارایی های فکری با توجه به مبانی فقهی - حقوقی و در برخی موارد با بهره گیری از تطبیق، پرداخته‌اند. دسته دوم نیز شامل پژوهش هایی است که اغلب یکی از جنبه های مالکیت بر دارایی های معنوی را مورد رصد قرارداده است. وجه تمایز و غرض اصلی از این پژوهش، ضمن بیان مختصات مالکیت بر اموال مادی بر اساس اصول و قواعد حقوقی و فقهی، شناسایی و احصاء مختصات دقیق مالکیت در گستره مالکیت های فکری با مقایسه با جنبه های مالکیت بر اموال مادی و همچنین شناسایی چالش های مسئله مالکیت و اعمال مالکیت بر دارایی های فکری و ارائه راهکار در خصوص رفع این چالش ها است.
واژه‌های کلیدی: مالکیت، مالکیت فکری، آثار ادبی و هنری، آثار صنعتی.