پیوند اعضای محکومین به اعدام در فقه مقارن و حقوق موضوعه ایران

توضیح

موضوع پیوند اعضا به روش‌های جدید به صورت مرسوم امروزی، از مباحث بسیار حساس فقهی است که به دقت و احتیاط بیشتری نیاز دارد. قضاوت و فتوای قطعی نسبت به جواز و عدم جواز آن بسیار دشوار است، زیرا هیچ‌گونه نصی در قرآن و سنت و اقوال ائمه فقه، در این خصوص وجود ندارد. بررسی‌ها چنین نشان می‌دهد که در میان فقهای معاصر و علمای مذاهب اسلامی دو نظر کلی وجود دارد: نظر مخالفان (کسانی که پیوند اعضا را به طور مطلق امری نامشروع می‌دانند) و نظر موافقان (کسانی که با رعایت شرایط خاص بعضی انواع پیوند را جایز می‌دانند). این دو گروه در توجیه ادعای خودشان دلایل متعددی بیان داشتند لیکن توجه به نظر هر کدام از دو گروه یک سری معایب و محاسن به همراه خواهد داشت. نظرات فقهای مذاهب اسلامی نیز تا حدودی موجب تقویت ارائه راهکار اساسی را لازم می‌داند. از آنجا که موضوع «اهدای اعضا و بافتها» یا «الترقیع و زرع الاعضاء» از جمله موضوعات حساس، پرابعاد و متحول دنیای پزشکی است. بنابراین مسائل و ابهامات فراوانی در جوانب گوناگون آن از حیث پزشکی، فقهی و حقوقی مطرح گشته است. این مساله، یکی از موضوعات مهم شرعی است که در زمان پیامبر و حتی فقهای سلف به شکل امروز مطرح نبود، اما با توجه به پیشرفت‌های علمی پزشکی و پیوند عمیقی که بین فقه اسلامی و امر سلامت انسان به وجود آمده است، حکم فقهیِ اهدای اعضا از دغدغه‌های بزرگ جوامع اسلامی قرار گرفته و فقهای معاصر با توجه به آیات و روایات و بررسی قواعد و متون فقهی برداشت‌های متفاوتی ارائه داده‌اند. برخی معتقد به عدم جواز اهدای اعضا بوده و بعضی دیگر، طبق برداشت‌های اجتهادی خود با نوعی محدودیت و رعایت شرایطی، آن را جایز می‌دانند. البته جواز و عدم جواز آن به یک مذهب اختصاص ندارد. یافته ها حاکی از آن است که فقهای معاصر و علمای مذاهب اسلامی در این خصوص به دو دسته تقسیم شده اند به گونه ای که گروهی با مبانی فقهی نظیر نجاست اعضا قطع شده، حرمت مثله کردن و حرمت اضرار به نفس این کار را جایز نمی دانند و در مقابل گروهی دیگر از فقها با تمسک به برخی از ادله نظیر آیات و قاعده سلطنت، به جواز چنین عملی حکم داده اند. با وحدت ملاک از بند «ج» ماده 158، 365، 372، 495، 497 و 724 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که دلالت بر قاعده تسلیط بر نفس دارد و نیز قانون اهدای عضو مصوب 1379 جواز چنین عملی پذیرفته شده است. با توجه به گستردگی بحث، در این تحقیق سعی بر آن است تا با استفاده از تجربه‌های دیگران و گردآوری نظریه های پراکنده، دیدگاه‌های کلی فقهای مذاهب خمسه در این خصوص مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
واژه‌های کلیدی: اهدای اعضاء، محکوم به اعدام، اعلام رضایت، مذاهب اسلامی.