بررسی فقهی حقوقی مسأله شبیه‌سازی انسان از دیدگاه فقه امامیه

توضیح

علیرغم معرفی شبیه سازی یا همان تولید مثل غیر جنس غیر طبیعی به عنوان یک دستاورد نو علمی، واقعیت آن است که این پدیده همواره و از آغازین روزهای شکل گیری حیات موجودات زنده در سیاره زمین رخ داده و اساسی ترین نقش حیاتی را درتولید مثل و تکثیر موجودات بویژه در گیاهان داشته است. ولی با این وجود ابداع روش و شبیه سازی در تولید مثل انسان ازروش‌های جدید در زمینه علوم تجربی جوان و یکی از چالش‌های عصر حاضر است و ذهن بسیاری از صاحب نظران دینی و اخلاقی و متفکران عرصه‌های گوناگون را به خود مشغول ساخته است. طرفدارن نظرات اخلاقی ، مشکلات احتمالی جسمی و اختلال در نظم عمومی و برخی معتقدین مذاهب دیگر، ادعای دخالت در خلقت و تغییر آفرینش و مخالفت با وحدانیت خداوند را بهانه مخالفت با آن قرار داده اند. در حالی که انسان در این موضوع مثل سایر موضوعات و سایر موجودات تنها نقش وسیله را دارد و همچنان علت تامه خلقت خداوند قادر متعال است. فقهای شیعه در مقابل این پدیده ، چهار موضع متفاوت گرفته اند. بعضی قائل به جواز مطلق شده اند و برخی قائل به حرمت مطلق. گروهی آن را از باب حکم اولی مجاز و به حکم ثانوی حرام شمرده اند و بالاخره عده ای به جواز محدود قائل شده اند. ما در این نوشتار بنا به دلایلی که ذکر خواهد شد نظر گروه آخر را برگزیده ایم. در باب حقوق و تکالیف قانونی و شرعی انسان شبیه سازی شده ، تعیین نسب شبیه، مساله اصلی است. نسب انسان شبیه سازی شده در صورت‌های مختلف به پدر و مادر طبیعی خود می‌رسد ، چون نسب یک حکم تاسیسی شرعی نیست که شرایط و لوازم آن را شارع مقدس تعیین کرده باشد، بلکه یک مفهوم عرفی است و هر کسی را که عرف پدر و مادر طفل بداند، شبیه را باید به آن فرد منتسب و ملحق کرد مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. این نکته در رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور درباره چگونگی نسب عرفی و تعریف ولدالزنا نیز بیان است . به عنوان دو اصل ثابت ، شبیه به دهنده هسته سلول جسمی و صاحب تخمک تهی شده در هر صورت منتسب می‌شود. هر کجا که نسب قابل اثبات باشد، سایر احکام مانند ارث، وصیت، نفقه، حضانت، اسلام، ارتداد، دیه، قصاص و مانند آن تابع نسب خواهد بود.
واژه‌های کلیدی: شبیه سازی، سلول بنیادی، وراثت، حرمت، فقه امامیه